Xáo Tam Phân (Paramignya trimera)

Phân loại khoa học
Giới(regnum)	Plantae (Thực vật) Tracheophyta (Thực vật có mạch) Magnoliopsida (Thực vật hai lá mầm)
Bộ(ordo)	Sapindales (Bồ hòn)
Họ(familia)	Rutaceae (Cam)
Chi(genus)	Paramignya
Danh pháp hai phần (Tên khoa học)
Paramignya trimera (Oliv.) Burkill

1 Giới thiệu về cây Xáo tam phân

Tên khoa học: Paramignya trimera (Oliv.) Burkill

Họ thực vật: Cam quýt Rutaceae.

1.1 Đặc điểm thực vật

Xáo tam phân thuộc dạng cây bụi, mọc bò trườn, trên vỏ thân có gai dài, hơi cong xuống dưới, cành cây không có lông.

Lá cây mọc cách, phiến lá có dạng hình thuôn dài đến hình tròn dài hẹp. Chiều dài của lá khoảng 10 đến 18cm, chiều rộng khoảng 1 đến 2,5cm. Gân phụ có 8 đến 10 cặp. Cuống lá ngắn, chiều dài khoảng 2 đến 3mm.

Cụm hoa mọc ở những nách có gai. Hoa có màu trắng ngà, đài 3 răng, cánh hoa 3, dài 4mm, tiểu nhụy 3, rời nhau.

Quả hình cầu, đường kính mỗi quả khoảng 14 đến 15mm.

Dưới đây là hình ảnh cây xáo tam phân

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Dân gian chủ yếu dùng rễ, thân.

1.3 Cây Xáo tam phân mọc ở đâu?

Xáo tam phân được tìm thấy ở một số tỉnh như Khánh Hòa, Bình Thuận, Ninh Thuận.

Xáo tam phân chủ yếu được trồng bằng cách giâm cành, do đó, việc trồng trên quy mô lớn còn gặp nhiều khó khăn.

Cây có bản chất là loài thân gỗ do đó tốc độ tăng trưởng thường chậm, giâm hom khó ra rễ, tỷ lệ cây chết do bong vỏ thối gốc chiếm khoảng từ 2 đến 11%.

2 Thành phần hóa học

Trên thế giới chưa có tài liệu nghiên cứu nào công bố về thành phần hóa học cũng như hoạt tính sinh học của Xáo tam phân.

Tại nước ta, hiện có 8 nghiên cứu đã được công bố. 3 hợp chất đã được phân lập vào năm 2013 bởi Nguyễn Mạnh Cường và cộng sự bao gồm 6-(2-hydroxyethyl)-2,2-dimethyl-2H-1-benzopyran, ostruthin, ninhvanin và từ rễ cây thu hái tại Ninh Vân, Khánh Hòa. Cũng trong năm này, Bùi Trọng Đạt và cộng sự đã công bố về việc phân lập được coumarin và dẫn xuất chromen từ rễ cây.

3 Tác dụng – Công dụng

3.1 Tác dụng dược lý

3.1.1 Tác dụng chống ung thư

Nguyễn Minh Khởi và cộng sự công bố về việc khảo sát độc tính cấp, tác dụng gây độc tế bào ung thư và tác dụng bảo vệ gan của Xáo tam phân.

Về tác dụng gây độc đối với tế bào ung thư, Nguyễn Minh Khởi và cộng sự đã công bố rằng, Xáo tam phân có tác dụng trên 5 dòng tế bào ung thư bao gồm:

• Ung thư gan HepG2.
• Ung thư vú MDA MB231.
• Ung thư đại tràng HTC116.
• Ung thư buồng trứng OVCAR-8.
• Ung thư cổ tử cung Hela.

Các tác dụng này đều được phân lập từ cao chiết methanol, phân đoạn chiết n-hexan và ostruthin. Kết quả cho thấy phân đoạn chiết n-hexan thể hiện hoạt tính ở mức độ trung bình (IC50 39,61 g/mL) trên dòng tế bào ung thư gan HepG2.

3.1.2 Tác dụng của lá cây Xáo tam phân

Tác giả Nguyễn Công Định và cộng sự đã kết luận rằng, cao chiết lá cây khi sử dụng ở liều 0,2g/kg/ngày, 0,4g/kg/ngày và 1,0g/kg/ngày đã cho thấy tác dụng chống viêm cấp khi nghiên cứu trên mô hình gây phù chân chuột gây ra bởi carrageenan, đồng thời, cao chiết lá của cây Xáo tam phân cũng được chứng minh có tác dụng chống viêm mạn khi nghiên cứu trên mô hình gây phù chân chuột bằng FCA.

Cao chiết lá cây Xáo tam phân liều 0,2g/kg/ngày, 0,4g/kg/ngày và 1g/kg/ngày đã được chứng minh có tác dụng làm giảm đau trung ương trên mô hình tail immersion.

Ở mô hình gây đau quặn, cao chiết lá cây Xáo tam phân liều 0,2g/kg/ngày, 0,4g/kg/ngày và 1g/kg/ngày có tác dụng giảm đau ngoại biên, làm kéo dài thời thời gian xuất hiện đau.

3.1.3 Tác dụng bảo vệ gan

Đầu năm 2015, nghiên cứu của Đỗ Thị Thảo và cộng sự đã cho thấy rằng, cao methanol của rễ cây có tác dụng bảo vệ gan gần tương đương so với chất đối chứng dương Silymarin khi thử nghiệm trên chuột.

Theo Nguyễn Mạnh Cường và cộng sự, cao nước rễ Xáo tam phân ở liều 10g/kg thể trọng/ngày có tác dụng bảo vệ gan thấp thông qua tác dụng làm giảm nồng độ AST, ALT và hạn chế được một phần tổn thương gan gây ra bởi Paracetamol trên mô hình chuột nhắt trắng dòng BALB/c.

4 Cây Xáo tam phân trị bệnh gì?

Theo kinh nghiệm dân gian thì Xáo tam phân có tác dụng giải nhiệt, bồi bổ sức khỏe, mát gan và khả năng trị ung thư.

5 Một số câu hỏi thường gặp

5.1 Mua cây Xáo tam phân ở đâu?

Bạn đọc có thể tìm mua ở những địa chỉ bán thuốc nam hoặc cơ sở bán dược liệu uy tín, tránh tình trạng mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng.

5.2 Cây xáo tam phân giá bao nhiêu?

Giá cây có thể dao động từ vài triệu đến vài chục triệu đồng.

6 Tài liệu tham khảo

Nguyen Manh Cuong và cộng sự (Ngày đăng tháng 2 năm 2016). TÁC DỤNG BẢO VỆ GAN CỦA RỄ C Y XÁO TAM PH N (PARAMIGNYA TRIMERA) TRÊN MÔ HÌNH CHUỘT BỊ G Y TỔN THƯƠNG GAN BẰNG PARACETAMOL, Researchgate. Truy cập ngày 6 tháng 8 năm 2024.

Tác giả Nguyễn Mạnh Cường và cộng sự (Ngày đăng tháng 5 năm 2013). Bước đầu nghiên cứu thành phần hóa học cây Xáo tam phân họ Rutaceae, Researchgate. Truy cập ngày 6 tháng 8 năm 2024.