Hồi Đầu Thảo (Củ Điền Thất – Schizocapsa plantaginea Hance.)

Phân loại khoa học
Giới(regnum)	Plantae (Thực vật) Angiospermae (Thực vật có hoa) Monocots (Thực vật một lá mầm)
Bộ(ordo)	Dioscoreales (Củ nâu)
Họ(familia)	Taccaceae (Râu hùm)
Chi(genus)	Schizocapsa
Danh pháp hai phần (Tên khoa học)
Schizocapsa plantaginea Hance.
Danh pháp đồng nghĩa
Tacca plantaginea (Hance) Drenth

Hồi đầu thảo thuộc dạng cây thảo, chiều cao mỗi cây khoảng 20-30cm. Rễ củ nạc, có dạng hình tròn hoặc hình trứng, mọc cong lên, không có thân rễ. Lá cây mọc thẳng từ rễ, gồm khoảng 6-10 cái lá. Bài viết dưới đây, Thuốc Gia Đình sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Schizocapsa plantaginea Hance.

Tên đồng nghĩa: Tacca plantaginea (Hance) Drenth

Tên gọi khác: Cỏ vùi đầu, Vùi sầu, Hồi thầu, Hồi đầu, Củ điền thất, Thủy điền thất.

Họ thực vật: Taccaceae (Râu hùm).

1.1 Đặc điểm thực vật

Hồi đầu thảo thuộc dạng cây thảo, chiều cao mỗi cây khoảng 20-30cm. Rễ củ nạc, có dạng hình tròn hoặc hình trứng, mọc cong lên, không có thân rễ.

Lá cây mọc thẳng từ rễ, gồm khoảng 6-10 cái lá, phiến lá có dạng hình trái Xoan thuôn, chiều dài khoảng 20cm, rộng từ 7-10cm, mép lá nguyên, lượn sóng dọc theo cuống lá sau đó xòe tạo thành bè ở gốc, đầu thuôn nhọn. Mặt trên của lá màu xanh mượt, nhẵn bóng, mặt dưới có màu nhạt hơn. Chiều dài cuống lá khoảng từ 5-7cm, có rãnh.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá tạo thành tán, gồm 6-10 bông hoa mọc trên một cán mập, dẹt, lúc đầu thẳng sau đó gập cong xuống, chiều dài có khi khoảng 10cm. Bao hoa hình ống, nhị 6, bầu hạ, 1 ô.

Quả nang mở không đều ở đỉnh.

Hạt có hình thoi, nhỏ, trên hạt có những nếp nhăn chạy dọc theo hạt, hạt có màu nâu.

Mùa hoa quả từ tháng 9 đến tháng 12.

Dưới đây là hình ảnh cây Hồi đầu thảo (Củ điền thất)

1.2 Thu hái và chế biến

Rễ của, thu hái vào mùa hạ, sao đó đem loại bỏ lá và rễ con, rửa sạch, phơi hoặc sấy khô.

Trước khi sử dụng, cần phải ủ cho đến khi dược liệu mềm, đem đi thái thành từng phiến, tẩm thêm nước Gừng và sao vàng.

1.3 Đặc điểm phân bố

Taccaceae là họ chỉ gồm một chi Tacca Forst et Forst f. gồm khoảng 20 loài, đều thuộc dạng cây thảo, phân bố chủ yếu ở khu vực nhiệt đới gồm châu Á, Châu Đại Dương, Châu Phi.

Tại nước ta, chi này có khoảng 6 loài, trong đó Hồi đầu thảo là loài có kích thước nhỏ nhất. Vùng phân bố của cây tương đối rộng, từ Nam Trung Quốc đến Malaysia, Thái Lan, Indonesia.

Ban đầu, Hồi đầu thảo ở nước ta chỉ bắt gặp ở một số tỉnh phía Bắc gồm Hà Giang, Yên Bái, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hòa Bình, Bắc Giang, Ninh Bình,… với độ cao phân bố không quá 800 mét.

Hồi đầu thảo là cây đặc biệt ưa ẩm, có khả năng chịu bóng hoặc hơi ưa bóng, do đó, cây thường mọc ở dưới những tán cây khác, chạy dọc ven suối, bờ mương hay ven rừng ẩm. Cây ra hoa quả đều hàng năm, hạt giống được nước cuốn trôi nhưng tại chỗ cây mẹ mọc thì lại thấy nhiều cây con mọc từ hạt, do đó, tạo thành những đám cây lớn.

Hồi đầu thảo hiện nay là loài thuốc quý của nước ta, cây thường bị khai thác quá mức dẫn đến tình trạng số lượng bị suy giảm nhiều. Cần có biện pháp nhân giống và khai thác hợp lý. Hồi đầu thảo có thể được trồng bằng hạt, vùng đồng bằng cũng có thể trồng cây này.

2 Thành phần hóa học

Rễ cây chứa tinh bột, yamogenin, alcaloid, taccalonolide A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K.

Ngoài ra, rễ cây còn chứa khoảng 1,12 đến 1,14% diosgenin.

3 Hồi đầu thảo có tác dụng gì?

3.1 Tác dụng dược lý

Rễ củ của cây Hồi đầu thảo từ lâu đã được dân tộc thiểu số Trung Quốc sử dụng như một thành phần của các công thức chống ung thư. Saponin là sản phẩm chuyển hóa thứ cấp chiếm hàm lượng cao trong rễ củ của cây Hồi đầu thảo. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, saponin được phân lập gây ra các tác dụng đối kháng lên các tế bào ung thư gan ở người cả trong ống nghiệm và trong cơ thể sống. Các cơ chế phân tử cơ bản cho tác dụng của saponin được phân lập từ cây Hồi đầu thảo có thể liên quan chặt chẽ với các con đường truyền tín hiệu biểu hiện protein kinase hoạt hóa mitogen. Những kết quả này chỉ ra rằng, saponin phân lập từ cây Hồi đầu thảo có tác dụng điều trị tiềm tàng đối với ung thư biểu mô tế bào gan ở người.

Hồi đầu thảo có vị đắng, tính hàn, có tác dụng làm tan máu ứ, lương huyết, giảm tiêu viêm sưng, thông kinh, kích thích tiêu hóa, điều hòa kinh nguyệt, lợi mật, nhuận tràng.

3.2 Công dụng

Theo kinh nghiệm dân gian, Hồi đầu thảo được dùng để chữa phụ nữ kinh ít, chữa kinh bế dẫn tới đau bụng, chữa đau dạ dày, viêm tá tràng, viêm gan mạn tính, chữa vết thương sưng tấy, mụn nhọt.

Lưu ý: Một số người cho rằng, Hồi đầu thảo có dược tính như Tam Thất do đó thường sử dụng thay cho Tam thất. Tuy nhiên, việc thay thế là không hợp lý, cũng không nên gán cho Hồi đầu thảo tên gọi ‘tam thất giả’ dễ gây nhầm lẫn cho người dùng.

Nhân dân Trung Quốc sử dụng Hồi đầu thảo trong trường hợp bị loét Đường tiêu hóa, lao phổi, mụn nhọt, viêm họng, vết thương chảy máu, đau răng.

4 Một số cách trị bệnh từ cây Hồi đầu thảo

4.1 Chữa phụ nữ kinh ít, huyết xấu, thường gây đau bụng, chu kỳ kinh nguyệt không đều

Hồi đầu thảo đem tán thành bột, mỗi ngày dùng 10g, dùng liên tục trong 10 ngày kể từ sau khi hết kinh 2 tuần. Uống 2-3 đợt chu kỳ sẽ đều hơn, máu tốt, người béo.

4.2 Chữa kinh bế gây đau bụng

20g bột Hồi đầu thảo uống cùng với rượu, chia làm 2 lần để uống hoặc dùng bột Hồi đầu thảo đem ngâm cùng với rượu theo tỷ lệ 100g bột dùng 300ml rượu 36-40 độ. Mỗi lần uống 20ml ngày uống 2-3 lần.

4.3 Chữa đau dạ dày, viêm gan mạn tính, viêm tá tràng, đau thượng vị, ăn uống kém tiêu

Mỗi ngày dùng từ 6-10g bột Hồi đầu thảo để uống. Kiêng rượu, giấm.

4.4 Chữa vết thương sưng tấy, mụn nhọt

Dùng cả cây Hồi đầu thảo tươi, đem giã nát, thêm giấm hoặc nước, đắp lên vùng thương tổn.

4.5 Chữa huyết áp ở phụ nữ

1,2g Hồi đầu thảo.

18g Hương Phụ.

300ml nước.

Đem sắc cho đến khi còn 200ml, uống trong ngày.

4.6 Trị suy nhược thần kinh

1kg rễ củ Hồi đầu thảo khô, ngâm cho mềm, thái lát.

Thêm 1 lít nước, đun cho đến khi còn 500ml, chia làm 3 lần uống ngày, liên tục trong 1 tháng.

5 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Hồi đầu, trang 990-991. Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2024.

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Hồi đầu thảo, trang 289-291. Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2024.

Tác giả Yue-Wen Sun và cộng sự (Ngày đăng tháng 1 năm 2018). Saponins isolated from Schizocapsa plantaginea inhibit human hepatocellular carcinoma cell growth in vivo and in vitro via mitogen-activated protein kinase signaling, Pubmed. Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2024.