Xạ Hương (Moschus moschiferus)
Xạ Hương được biết đến là một hóa chất từ tuyến xạ hương của hươu xạ đực, được sấy khô và sử dụng để làm thuốc. Trong bài viết này, Thuốc Gia Đình xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết hơn về loại dược liệu này.
1 Giới thiệu về Xạ Hương
Hươu xạ (Moschus moschiferus L.) là một loài động vật nhỏ, sống đơn độc, có chiều cao chỉ 0,5 m. Nó có nguồn gốc từ các vùng núi của châu Á, bao gồm cả Tây Tạng và khắp 17 tỉnh của Trung Quốc.
Không nên nhầm lẫn xạ hương M. moschiferus với cây Xạ hương (Ferula sumbul Hook; Họ: Apiaceae), loại cây này đôi khi được sử dụng thay thế cho xạ hương trong ngành công nghiệp nước hoa.
Ngoài ra cũng cần phân biệt với Cỏ xạ hương, Thymus vulgaris L., thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae).
1.1 Xạ Hương được lấy từ đâu ?
Xạ hương là chất thu được từ con đực hươu xạ hương và mùi xạ hương khó ngửi, dai dẳng. Nó được sử dụng trong các loại nước hoa cao cấp nhất vì đặc tính mùi của nó, khả năng lưu hương trong thời gian dài và khả năng hoạt động như một chất cố định. Chất lượng của nó thay đổi tùy theo mùa và tuổi của con vật mà nó được lấy. Ở Ấn Độ và một số vùng Viễn Đông, xạ hương có tác dụng kích thích tình dục, kích thích, chống co thắt và nếu dùng nhiều mùi xạ hương gây vô sinh
1.2 Thu hoạch và chế biến
Xạ hương là chất tiết ra từ tuyến xạ hương dưới bụng, gần mu của hươu xạ đực. Các tuyến nặng tới 30 g và chứa khoảng một nửa trọng lượng của chúng là xạ hương. Xạ hương được thu thập một hoặc hai lần một năm thông qua 1 trong 2 phương pháp.
Trong phương pháp đầu tiên, con hươu mắc bẫy bị giết vào cuối mùa đông hoặc đầu mùa xuân, và tuyến bị cắt bỏ. Ngoài ra, ở hươu được nuôi nhốt, xạ hương được loại bỏ khỏi tuyến của động vật bị bất động bằng một chiếc thìa đặc biệt.
Toàn bộ tuyến khô (được gọi là vỏ) hoặc chất tiết tuyến khô bên trong (hạt xạ hương) được sử dụng trong thương mại như một loại nước hoa. Mặc dù trong lịch sử có nguồn gốc từ những con hươu đã bị giết với mục đích rõ ràng là thu thập xạ hương, nhưng nguyên liệu này phần lớn được lấy từ những con hươu được nuôi đặc biệt để sản xuất xạ hương.
Xạ hương tổng hợp được sản xuất để thay thế các hợp chất xạ hương tự nhiên đắt tiền được chiết xuất từ tuyến của hươu xạ hoặc bò xạ hương, nhưng các hợp chất này có cấu trúc và hóa học khác với xạ hương tự nhiên.
1.3 Lịch sử hình thành sử dụng
Việc sử dụng xạ hương đã có từ hơn 1.300 năm trước, khi nó được sử dụng bởi những người cai trị các triều đại đầu tiên của Trung Quốc. Do đó, nó có một truyền thống lịch sử rộng rãi trong y học thảo dược Trung Quốc và đã được sử dụng để tăng cường hoạt động beta-adrenergic, kích thích tim mạch và như một chất chống viêm. Các ứng dụng hiện tại bao gồm như một thành phần của nước hoa, như một chất cố định trong nước hoa, hoặc như một thành phần của phấn má hồng, một loại phấn hoặc kem màu đỏ được sử dụng làm mỹ phẩm để tạo màu cho má hoặc môi.
1.4 Phân loại Xạ Hương
Người xưa phân xạ hương thành 3 loại:
- Loại thứ nhất là di hương, đó là loại hương ra, loại này cực hiếm, giá trị có thể con xạ cầy) hương tiết sánh với minh châu.
- Loại thứ hai là tề hương, loại này chỉ khi bắt giết mới có được.
- Loại thứ ba là tâm kết hương, tức là khi cầy hương gặp phải mãnh thú đuổi, nó kinh động sợ hãi, bỏ chạy bị trượt ngã chết đi mà lấy được.
Trong sách Đàm uyển có ghi chép: “Ở núi Thương Nhữ có rất nhiều xạ hương. Bản tính của chúng là yêu quý và bảo vệ rốn. Nếu người truy đuổi quá dữ dội, khi đuổi đến vách núi, nó sẽ dùng móng vuốt làm rách túi thơm (hương nang) của mình, rồi nhảy xuống vực mà chết. Sau khi chết vẫn quắp 4 chân lại để bảo vệ cái rốn của mình”.
2 Thành phần hóa học của Xạ Hương
Dịch xạ hương tươi là một chất bán rắn nhớt màu nâu sẫm chuyển sang dạng hạt màu vàng nâu hoặc đỏ tím khi sấy khô. Thuật ngữ xạ hương cũng được sử dụng để mô tả các nguyên liệu khác có mùi tương tự, mặc dù các chế phẩm này có thể có nguồn gốc tổng hợp hoặc thảo mộc.
Khi chưng cất, xạ hương tạo ra các nguyên tắc muscone (xạ hương) (0,3% đến 2%) và normuscone. Muscone (hoặc 3-methylcyclopentadecanone) là thành phần hương vị chính của xạ hương. Hai ancaloit androstane được phân lập từ xạ hương của M. moschiferus, và các cấu trúc (3alpha-ureido-androst-4-en-17-one và 3alpha-ureido-androst-4-en-17beta-ol) đã được làm sáng tỏ bằng 2- phân tích cộng hưởng từ hạt nhân chiều. Các hợp chất khác có trong xạ hương bao gồm steroid , parafin , triglyceride , sáp , mucopyridine , các chất chứa nitơ khác và axit béo. được xác định trong thử nghiệm ma túy thể thao.
Cyclopentadecanone là một hợp chất tổng hợp khác với muscone chỉ bởi sự vắng mặt của một nhóm methyl.
Đặc điểm của xạ hương trải qua những thay đổi theo mùa. Testosterone và Estradiol có thể đóng vai trò chính trong việc xác định thành phần xạ hương trong giai đoạn đầu tiết xạ hương (tháng 5 đến tháng 7), nhưng không phải trong quá trình trưởng thành của xạ hương (tháng 8 đến tháng 4 năm sau); bài tiết xạ hương có thể được thúc đẩy bởi sự gia tăng hormone giới tính trong tháng 6.
3 Xạ Hương có tác dụng gì ?
3.1 Hoạt tính kháng viêm/ kháng histamin
Trong một nghiên cứu điều tra tác dụng ức chế xạ hương đối với các mô hình viêm cấp tính và mãn tính, bao gồm mô hình viêm khớp do carrageenan và viêm khớp do formalin, tác dụng chống viêm được cho là có liên quan đến việc giảm hàm lượng histamine và 5-hydroxytryptamine (5-HT) trong các mô viêm. Trong một nghiên cứu khác, xạ hương cho thấy tác dụng kháng histamine, cũng có khả năng là do tác dụng kháng–5-HT.
3.2 Bảo vệ tim mạch
Các nghiên cứu trên động vật và trong ống nghiệm đã chỉ ra rằng xạ hương, đặc biệt là xạ hương, có thể có vai trò bảo vệ bệnh tim mạch do nhiều cơ chế khác nhau.
Hoạt tính kháng thrombin của xạ hương được phân tích bằng chuẩn độ thrombin trong một nghiên cứu trong ống nghiệm. Các kết quả hỗ trợ hoạt động kháng thrombin và cũng nhấn mạnh thực tế rằng các loài xạ hương và khu vực sản xuất khác nhau ảnh hưởng đến hiệu lực hoạt động chống thrombin. Do đó, cần chú ý đến loài và khu vực sản xuất trong quá trình thuần hóa xạ hương.
3.3 Tổn thương, thiếu máu não
Các mô hình tế bào đã chỉ ra rằng xeton xạ hương gây ra sự tăng sinh và biệt hóa tế bào gốc thần kinh trong bệnh thiếu máu não thông qua kích hoạt đường truyền tín hiệu PI3K/Akt. Điều này làm nổi bật tiềm năng của xeton xạ hương như một phương pháp đã được kiểm chứng về mặt sinh lý học để điều trị bệnh thiếu máu não.
3.4 Một số tác dụng khác
- Hoạt tính chống co thắt
- Ức chế thần kinh trung ương
- Kích thích và kháng khuẩn
Ngày nay, xạ hương được chế thành dạng viên nén, thuốc tiêm, dùng để điều trị bệnh động mạch vành, xạ hương còn được xem là một trong những nguyên liệu chủ yếu để điều trị bệnh tim, có tác dụng tốt đối với các chứng đau thắt cơ tim, đặc biệt xạ hương còn được dùng để điều trị các khối u và chứng tê liệt ở trẻ nhỏ.
4 Công dụng của Xạ Hương theo Y học cổ truyền
4.1 Tính vị – Tác dụng
Xạ hương vị đắng, tính ôn.
Tác dụng: phòng ngừa những tác nhân gây hại trong môi trường xâm nhập vào cơ thể dẫn đến bệnh tật. Trong đó bao gồm cả những bệnh truyền nhiễm ác tính và những bệnh không rõ nguồn gốc, nguyên nhân; có thể điều trị chứng khí nóng trong mùa hè xâm nhập vào cơ thể đột nhiên phát bệnh sốt rét; tiêu trừ bệnh động kinh, diệt các loại ký sinh trùng. Thường xuyên sử dụng trong thời gian dài có thể tiêu trừ các loại khí của tà bệnh, khiến cho tinh thần an định.
4.2 Công dụng của Xạ Hương
Từ xưa đến nay, xạ hương vẫn luôn được xem là vị thuốc Đông y và hương liệu cực kỳ quý hiếm. Người xưa xem xạ hương là thần phẩm, dùng nó để “khứ ác trừ tà”, xạ hương cùng với những vật phẩm quý hiếm khác chỉ được dùng trong cung đình. Khi làm hương liệu thì xạ hương được liệt vào loại đứng đầu trong 4 loại hương liệu động vật (bao gồm linh miêu hương, hải ly hương, long diên hương).
Công hiệu trị liệu chủ yếu của xạ hương là: Khai khiếu, trừ uế, thông lạc, tán ứ. Trong Bản thảo kinh ,sớ có viết: “Hương thơm của xạ hương rất mãnh liệt, là vị thuốc hàng đầu để thông quan lợi khiếu”.
Vì xạ hương có tác dụng mạnh trong việc khai khiếu thông bế, cho nên nó là dược phẩm chủ yếu trong việc phục hồi sự hoạt động của trí não, có tác dụng điều trị các chứng trúng phong, động kinh, tinh thần bất an.
Cũng vì xạ hương có tác dụng tốt trong việc thông lạc hoạt huyết, cho nên nó giúp tán ứ ngừa đau, còn được dùng để thông tâm kinh, trị chứng ứ huyết, kết u máu trong bụng của phụ nữ, đau bụng sau khi sinh, vết thương do bị ngã. Ngoài ra, xạ hương còn có công dụng trợ sinh, ra thai chết lưu hoặc nhau thai không ra. Do vậy, phụ nữ mang thai không nên dùng xạ hương.
5 Một số phương thuốc trị liệu từ Xạ Hương
5.1 Trị trúng phong bất tỉnh
Lấy xạ hương 6g nghiền nhỏ, thêm 62g dầu thanh”, quấy đều rồi nhỏ giọt vào miệng, người bệnh có thể tự tỉnh lại.
5.2 Trị tỳ sưng
Xạ hương 0,3g, bột Quế tươi 31g. 2 vị thuốc trên trộn cùng nước cơm rồi nặn thành viên bằng hạt đậu xanh. Người lớn dùng 15 viên, trẻ nhỏ dùng 7 viên, đều dùng nước sôi để uống.
5.3 Trị đau nửa đầu
Xạ hương 1,5g, bột Bồ Kết 3g. Các vị thuốc trên bọc trong giấy mỏng, đặt lên vị trí đau ở đầu ngoài rồi dùng vải quấn muối rang nóng chườm vùng bị đau. Khi muối lạnh lại thay, làm như vậy vài lần bệnh sẽ không còn tái phát.
5.4 Trợ sinh, dễ đẻ
Lấy xạ hương 3g, nghiền nhỏ rồi uống cùng với nước. Phương thuốc khác: Xạ hương 3g, chao 31g. Các vị thuốc trên sao khô rồi nghiền nhỏ, lấy quả cân nghiền vụn, dùng 6g với rượu, thai nhi có thể ra ngay.
5.5 Trị bệnh trĩ, mụn độc sưng tấy
Lấy xạ hương, đương môn tử, muối trộn đều rồi bôi lên vùng bị bệnh, làm như vậy 3 lần có thể khỏi bệnh.
5.6 Trị trướng khí vùng rừng núi
Dùng nước uống với 0,9g xạ hương, có thể lập tức giải trừ khí độc ra khỏi cơ thể.
6 Nước Hoa Xạ Hương
Xạ Hương được sử dụng trong các loại nước hoa cao cấp với đặc tính lưu hương lâu và mùi của nó. Nguyên tắc tạo mùi của xạ hương là xạ hương (muskone), hoặc 3-methylcyclopentadecanone. Muscone và các hợp chất khác tạo ra mùi xạ hương đã được tổng hợp và sử dụng trong nước hoa.
7 Tài liệu tham khảo
- Thần Nông Bản Thảo Kinh (Xuất bản năm 2021). Xạ hương, trang 195-197, Thần nông bản thảo kinh. Truy cập ngày 18 tháng 8 năm 2023.
- Được viết bởi chuyên gia của Drugs.com. Musk, Drugs.com. Truy cập ngày 18 tháng 8 năm 2023.