Tử Hà Sa (Nhau Thai Người – Placenta Hominis)

Theo đông y, Tử Hà Sa được coi là vị thuốc đại bổ giúp bổ khí, nuôi huyết, ích tinh, dùng dùng chữa các bệnh lao lực, gầy còm, họ nhiều, trong xương đau nhức, kém ăn, kém ngủ… Trong bài viết này, Thuốc Gia Đình xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về vị thuốc Tử Hà Sa.

1 Tử Hà Sa là gì?

Tử Hà Sa hay nhau sản phụ, còn được gọi là thai bàn, thai bào, thai y, thai bào, nhân bào

Tên khoa học của tử hà sa là Placenta Hominis. 

Nhau thai là gì? Nhau thai là bộ phận ở trong tử cung của người mẹ cùng với thai nhi. Khi thai còn ở bụng mẹ thì nhau sản phụ có nhiệm vụ che chở và nuôi dưỡng thai. 

2 Nguồn gốc

Nhau sản phụ nói ở đây là nhau của người (Homo sapiens) thuộc ngành có xương sống (Vertebrata), lớp có vú Mammalita, họ người (Hominidae). 

Phụ nữ trưởng thành giao hợp, trứng gặp tinh trùng sẽ thụ tinh và phát triển thành thai. Tuy nhiên, khác với trứng gà hay trứng vịt có chất dự trữ để nuôi thai, thành tử cung người sẽ tạo ra một bộ phận có nhiệm vụ truyền dinh dưỡng cho thai nhi từ cơ thể mẹ, giúp thai nhi hô hấp, bài tiết…chính là nhau thai của sản phụ.

Khi sinh nở, tử cung co bóp và cổ tử cung mở rộng, trước hết tổng thai ra ngoài, người ta cắt rốn cho thai, sau đó tử cung co bóp lần nữa, tổng nhau thai ra ngoài

Ngoài nhau của người, ta có thể dùng nhau của bò lợn, cừu, dê hay những gia súc khác. 

3 Nhiệm vụ sinh lý của nhau thai

Nhau sản phụ đứng trung gian giữa mẹ và bào thai và giữ nhiệm vụ: 

• Bảo vệ thai nhi
• Nuôi dưỡng thai 
• Đóng vai trò một hạch nội tiết 

Để làm nhiệm vụ bảo vệ thai, nhau thai lọc một số chất độc hay một số chất không cho qua thai. Nhưng nhiều khi nhau sản phụ không lọc hết tất cả mọi chất độc. 

Trong nhiệm vụ nuôi dưỡng thai, nhau sản phụ vừa là một kho dự trữ thức ăn, vừa là một hạch tạo ra các thức ăn. 

Trong nhau sản phụ có tích lũy glycogen như ở gan, chất mỡ, chơi protit. Nhau sản phụ có rất nhiều muối vô cơ, các men tiêu hóa chất bột (amylaza), men tiêu hóa chất protit (proteaza và trypsin) và men tiêu hóa chất béo (lipaza) v.v… 

Do các chất men chứa trong nhau thai, các chất dinh dưỡng trong máu mẹ được chế biến trong nhau thai thành các thức ăn trực tiếp hấp thụ dược. Vì không liên hệ trực tiếp giữa tuần hoàn của mẹ và bào thai cho nên các thức ăn cần được các men trong nhau sản phụ tiêu hóa trước khi vào bào thai. 

Nhau sản phụ là một cơ sở giúp sự miễn dịch, do đó thuốc chế từ nhau sản phụ có thể chữa và phòng một số bệnh do nhiễm trùng. 

Với chức năng hạch nội tiết. Nhau thai tiết ra nội tiết tố hydrat folliculin hay ơstrion vànội tiết tố oertradiol. Các chất nội tiết tố xuất hiện từ tháng thứ ba trong nước tiểu người mẹ, khi nhau sản phụ được tổng ra ngoài thì không thấy các chất nội tiết tố đó trong nước tiểu nữa. 

Ngoài ra nhau sản phụ còn tiết ra chất hoàng thể tố: Progesteron như chất nội tiết của buồng trứng. Lượng progesteron tăng dần cho đến ngày sinh đẻ. 

Nhau sản phụ còn tiết và tích lũy các nội tiết gônadotrop giống như các chất nội tiết của thùy trước tuyến yên gồm gonadostimulin A và gonadostimulin B. 

4 Cách chế biến nhau thai người

4.1 Xử lý nhau thai sau khi sinh

Cần chọn nhau của sản phụ mạnh khỏe không bệnh tật. Do vậy, trước khi lấy nhau cần làm những xét nghiệm, khám nghiệm cần thiết.

Kinh nghiệm cho thấy những nhau to bất thường, mặt gồ ghề hoặc mụn nhỏ trên phía mặt cuống nhau là loại có thể nhiễm trùng bệnh giang mai, không được dùng 

Nhau thai tốt là nhau hồng tươi, không xây xát, còn nguyên bọc. 

Sau khi lấy nhau cần chế biến càng sớm càng tốt tránh hư hỏng, không nên để lâu quá 1-2 giờ, nhất là khi mùa hè, trời nóng.

Người lấy nhau cần tiệt trùng tay sạch bằng xà phòng, dao, kéo, bát đựng, gạc dùng cần rửa kỹ, luộc nước sôi lâu.

4.2 Lấy nhau thai về làm gì?

Cần lấy vải, gạc mềm đã tiệt trùng lau khô máu và chất nhờn ngay sau khi lấy nhau, chú ý không ấn mạnh tay, sau đó rửa bằng nước muối (cứ 1 lít nước cho 9 – 10 g muối), bóc hết màng, cắt bỏ những ống máu đọng trên mặt.

Tử hà sa có thể được dùng ngay hoặc cho vào tủ lạnh giữ ở nhiệt độ từ 0-4 độ C trong vòng 7-10 ngày theo phương pháp Pilatốp rồi mới dùng. 

Sau khi đã rửa xong, hoặc rửa rồi lại được ướp lạnh theo phương pháp Philatốp, ta có thể chế theo một những phương pháp sau đây: 

4.3 Ngâm rượu tử hà sa

• Thái hay cát nhỏ nhau thai ngâm với rượu trắng.
• Cứ 1 cái nhau, cho vào 1 hoặc 1,5 lít rượu 40-50 độ.
• Ngâm 10-15 ngày trở lên có thể dùng.
• Có thể cho thêm tinh dầu thơm như rượu vỏ cam, vỏ quít hoặc vani v.v… cho thơm.
• Khi uống có thể thêm mật ong, đường. 

Chú ý phải cho rượu đủ độ và lượng như trên hay nhiều mới tránh hỏng nhau, vì trong nhau sản phụ có rất nhiều nước, nếu cho ít rượu, nước có sẵn trong nhau sản phụ làm cho độ rượu bị pha loãng không đủ để bảo quản nhau. Sau khi gạn uống hết chỗ rượu trên, có thể thêm nửa lít rượu nữa ngâm thêm. 

4.4 Ngâm tử hà sa với mật ong

Rửa sạch một lần nữa nhau thai bằng rượu 40-50 độ.

Thái nhỏ cho một lít hay hai lít Mật Ong tốt.

Đợi nửa tháng đến một tháng mật ông sẽ tiêu cả cái nhau.

Thực tế các chất trong nhau thai chuyển tan vào mật ong còn lại xác các tế bào của nhau chứ toàn bộ nhau không tan hết.

Lấy mật ong đó uống dần.

Hình thức này hợp đổi với người không uống được rượu, nhưng cần chú ý chọn mặt ông tốt, nguyên chất nếu không dể tránh hỏng nhau, vì lượng nước trong nhau có thể làm loãng mật ong làm cho mật ong giảm bớt khả năng bảo quản. 

4.5 Nhau thai người có ăn được không?

Có thể chế biến nhau thai thành món ăn bằng cách đem băm với trứng, nướng chả….Rồi ăn như những món ăn bình thường

5 Thành phần hóa học 

Trong nhau sản phụ có một chất protit đặc biệt cấu tạo bởi 8 phân tử N-axetyl d- glucozamin C6H13O5N, 6 phân tử d-galactoza và 6 phân tử manoza. Ngoài ra có pepton, anbumoza (albumoza) polypeptit và cholin. 

Trong nhau sản phụ tươi còn có các nội tiết tố chorionic gonadotropin, kích noãn tố F. S. H (Follciculin stimulating hormon) 

6 Nhau thai người chữa bệnh gì?

6.1 Nhau thai người có tác dụng gì trong y học cổ truyền

Trong dân gian, tử hà sa được coi là một vị thuốc rất bổ, bổ khí, nuôi huyết, ích tinh, dùng chữa các bệnh lao lực, gầy còm, ho nhiều, trong xương đau nhức, kém ăn, kém ngủ, hen suyễn, di mộng tinh. 

Ngày dùng 2-4g dưới hình thức bột, hoặc 20- 30ml rượu nhau hoặc mật ong ngâm nhau. 

Theo tài liệu cổ, nhau có vị ngọt, mặn, tính ôn, vào 2 kinh can và thận. Có tác dụng đại bổ khí huyết. Dùng chữa gầy yếu, họ suyễn, nhiều mồ hôi. Đau nhức trong xương, di tinh, hoạt tinh.

Chú ý: Kiêng kỵ với người có thực tà.

6.2 Nghiên cứu hiện đại về nhau thai người

Trong một nghiên cứu về tác dụng chống viêm phổi chuột của chiết xuất nhau thai người cho thấy, chiết xuất nhau thai người đã kích hoạt mạnh mẽ yếu tố chống viêm Nrf2, với sự biểu hiện đồng thời của các gen phụ thuộc Nrf2.

Về mặt cơ chế, chiết xuất nhau thai người đã ngăn chặn sự suy giảm của Nrf2 qua trung gian ubiquitin, hoạt động tương tự như chất ức chế proteasome 26S, MG132. Nói chung, những kết quả này cho thấy chiết xuất nhau thai người ngăn chặn tình trạng viêm trong phổi chuột, một phần liên quan đến chiết xuất nhau thai người gây nhiễu sự thoái biến phụ thuộc ubiquitin của Nrf2 và do đó làm tăng chức năng của Nrf2.

7 Bài thuốc có tử hà sa

Đơn thuốc có vị hà sa đại tạo hoàn hay đại tạo hoàn:

• Dùng 1 cái tử hà sa, ngâm nước gạo rửa sạch ép vào ngói mới, sấy khô, tán bột hoặc tẩm rượu, đồ chín, phơi khô tán bột. 
• 2 lạng Quy Bản (80g) tẩm nước tiểu trẻ em 3 ngày, phơi khô, sau lại tẩm dấm thanh sấy cho vàng. 
• Hoàng bá bỏ vỏ tẩm vào muối, sao qua 1 lang ruỡi (60g). 
• Đỗ Trọng bỏ vỏ, tẩm với sữa nướng giòn 1 lang rưỡi (60g) 
• Ngưu Tất bỏ cuống tẩm với rượu 1 lạng 2 đồng (48g). 
• Địa hoàng 2 lạng rưỡi (100g) trộn với 6 đồng cân (24g) sa nhân và 2 lạng (80) Bạch Phục Linh. Cho cả vào túi lụa ngâm vào hũ rượu đem đun lên 7 lần rồi bỏ Phục Linh và sa nhân chỉ lấy địa hoàng giã cho nhuyễn. 
• Thiên môn đông 1 lạng 2 đồng cân (45g) bỏ lõi 
• Mạch Môn đông 1 lạng 2 đồng cân (48g) bỏ lõi. 
• Nhân Sâm bỏ rễ con 1 lạng 2 đồng cân (48g). 
• Nếu dùng chữa bệnh mùa hạ thêm 7 đồng cân (28g) Ngũ Vị Tử. 

Tất cả các vị trên tán bột luyện với cao địa hoàng viên bằng hạt đậu nhỏ.

Mỗi lần uống 50 viên, hòa nước muối làm thang chiêu thuốc. Mùa đông dùng rượu để chiêu thuốc. 

• Nếu dùng cho phụ nữ thì bỏ quy bản, thay bằng:  Đương quy 2 lạng (80g) nấu với nhũ hương, luyện hồ mà làm thành viên. 
• Nếu nam giới mắc bệnh di tinh, phụ nữ mắc bệnh đới hạ (khí hư) thêm: Mẫu lệ phấn 1 lạng (40g). 

Chú thích: Ngoài nhau thai người, người ta còn dùng cả cuống nhau hay cuống rốn gọi là tế đới (Restis umbilicalis) sấy khô. Dùng chữa ho suyễn, mồ hôi trộm, hư lao, bổ thận khí. 

8 Tài liệu tham khảo

• Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Xuất bản năm 2004). Nhau sản phụ trang 946 – 949, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 05 tháng 07 năm 2023.
• Tác giả: Tae Ho Kim và cộng sự (Ngày đăng: năm 2018). Hominis placenta Suppresses Acute Lung Inflammation by Activating Nrf2, Pubmed. Truy cập ngày 05 tháng 07 năm 2023.