Sulpiride
Bài viết biên soạn dựa theo
Dược thư quốc gia Việt Nam, lần xuất bản thứ ba
Do Bộ Y Tế ban hành Quyết định số 3445/QĐ-BYT ngày 23 tháng 12 năm 2022
SULPIRID
Tên chung quốc tế: Sulpiride.
Mã ATC: N05AL01.
Loại thuốc: Thuốc chống loạn thần.
1 Dạng thuốc và hàm lượng
Viên nén: 50 mg, 200 mg, 400 mg.
Viên nang: 50 mg.
Dung dịch uống: 200 mg/5 ml.
2 Dược lực học
Sulpirid thuộc nhóm benzamid, có tác dụng chống rối loạn tâm thần và chống trầm cảm thông qua ức chế chọn lọc các thụ thể dopamin D₂ ở não. Có thể coi sulpirid như một thuốc trung gian giữa các thuốc an thần kinh (neuroleptic) và thuốc chống trầm cảm, vì sulpirid có cả hai tác dụng đó. Trái với đa số các thuốc an thần kinh khác ức chế cả hai loại thụ thể dopamin D1 và D₂ sulpirid có tác dụng chọn lọc hơn trên thụ thể dopamin D₂. Tuy nhiên, tác dụng ức chế chọn lọc của sulpirid không làm giảm nhiều tác dụng phụ ngoại tháp cũng như các tác dụng phụ khác của các thuốc chống loạn thần. Sulpirid không có tác dụng trên các thụ thể norepinephrin, acetylcholin, serotonin, histamin hoặc Acid gamma aminobutyric (GABA).
Thuốc có tác dụng trên triệu chứng âm tính và dương tính của bệnh tâm thần phân liệt. Bên cạnh đó, thuốc có một số tác dụng khác như chống trầm cảm, kích thích bài tiết sữa, cải thiện lưu lượng máu và tiết niêm dịch ở niêm mạc dạ dày tá tràng. Tuy nhiên, các dữ liệu chưa đủ để đánh giá vai trò của sulpirid trong điều trị trầm cảm, thiếu sữa mẹ hay loét dạ dày tá tràng. Tất cả các nghiên cứu về sulpirid đều trên một số lượng nhỏ người bệnh chưa đủ để đánh giá hiệu quả và an toàn của thuốc.
3 Dược động học
3.1 Hấp thu
Sulpirid được hấp thu chậm từ Đường tiêu hóa, thời gian thuốc đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương từ 3 – 6 giờ. Sinh khả dụng đường uống từ 27 – 34%. Thức ăn làm giảm hấp thu của thuốc.
3.2 Phân bố
Sulpirid phân bố nhanh vào các mô nhưng thấm ít qua hàng rào máu – não. Thể tích phân bố: 1 – 2,7 lít/kg. Tỷ lệ liên kết với protein khoảng 40%. Sulpirid phân bố vào trong sữa mẹ và qua nhau thai.
3.3 Thải trừ
95% thuốc được thải trừ nguyên vẹn qua thận và phân. Nửa đời thải trừ của thuốc từ 8 – 9 giờ.
4 Chỉ định
Điều trị tâm thần phân liệt.
5 Chống chỉ định
Mẫn cảm với thuốc.
U tủy thượng thận.
Rối loạn chuyển hóa porphyrin cấp.
Trạng thái TKTW bị ức chế, hôn mê.
Tiền sử có khối u phụ thuộc prolactin.
6 Thận trọng
Thận trọng khi dùng sulpirid do thuốc có thể gây ra hội chứng an thần kinh ác tính. Trong khi điều trị, nếu thấy sốt cao không rõ nguyên nhân, phải ngừng thuốc ngay do sốt cao có thể là một biểu hiện của hội chứng an thần kinh ác tính.
Sulpirid kéo dài khoảng QT, tác dụng này phụ thuộc liều dùng. Tác dụng này làm tăng nguy cơ loạn nhịp tim nặng đặc biệt là xoắn định, nhất là khi có nhịp tim chậm <55 nhịp/phút, giảm Kali huyết, tiền sử khoảng QT kéo dài. Trước khi dùng sulpirid, nếu có thể, phải loại trừ các yếu tố kể trên, nên làm thêm điện tâm đồ.
Phải thận trọng khi dùng sulpirid cho người cao tuổi, đặc biệt khi bị sa sút trí tuệ, khi có các yếu tố nguy cơ tai biến mạch máu não vì dễ bị hạ huyết áp thế đứng, dễ ngã, buồn ngủ và tác dụng ngoại tháp. Nguy cơ tử vong thường tăng lên khi dùng các thuốc chống loạn thần ở độ tuổi này.
Người suy thận, cần giảm liều sulpirid và tăng cường theo dõi. Nếu suy thận nặng, nên cho điều trị từng đợt gián đoạn.
Cần tăng cường theo dõi các đối tượng sau:
Người bị động kinh vì có khả năng ngưỡng co giật bị hạ thấp. Người uống rượu hoặc đang dùng các loại thuốc chứa rượu vì làm tăng tác dụng gây ức chế TKTW.
Sulpirid liều thấp có thể làm các triệu chứng nặng thêm ở người bị hưng cảm nhẹ.
7 Thời kỳ mang thai
Thuốc qua được nhau thai. Tác dụng bất lợi ở trẻ sơ sinh phơi nhiễm với thuốc trong 3 tháng cuối thai kỳ được báo cáo như: nhịp tim nhanh, tăng kích thích, trướng bụng, chậm ra phân xu, tăng trương lực cơ, run, ngủ. Phải theo dõi trẻ sơ sinh để phát hiện các triệu chứng kể trên.
8 Thời kỳ cho con bú
Sulpirid phân bố vào sữa mẹ với lượng tương đối lớn và có thể gây tác dụng bất lợi đối với trẻ bú mẹ. Quyết định dùng thuốc phụ thuộc vào việc cân nhắc lợi ích cho mẹ và tác dụng bất lợi ở trẻ.
9 Tác dụng không mong muốn (ADR)
Sulpirid dung nạp tốt. Khi dùng liều điều trị, ADR thường nhẹ hơn các thuốc chống loạn thần khác.
9.1 Thường gặp
TKTW: mất ngủ hoặc buồn ngủ.
Nội tiết: tăng prolactin huyết, tăng tiết sữa, rối loạn kinh nguyệt hoặc vô kinh.
Tiêu hóa: táo bón, tăng enzym gan.
Da, mô dưới da: phát ban da sần.
9.2 Ít gặp
TKTW: kích thích quá mức, hội chứng ngoại tháp (ngồi không yên, vẹo cổ, cơn quay mắt), hội chứng Parkinson, loạn trương lực cơ cấp, tăng trương lực cơ.
Tim mạch: khoảng QT kéo dài (gây loạn nhịp, xoắn đỉnh), hạ huyết áp tư thế.
Mẫu và hệ tạo máu: giảm bạch cầu.
Tiêu hóa: tăng tiết nước bọt.
9.3 Hiếm gặp
Nội tiết: chứng vú to ở đàn ông, rối loạn cương dương, rối loạn cực khoái.
TKTW: loạn vận động muộn, hội chứng an thần kinh ác tính.
Tim mạch: rối loạn nhịp thất, rung thất, nhịp nhanh thất.
Khác: hạ thân nhiệt, nhạy cảm với ánh sáng, vàng da do ứ mật.
10 Liều lượng và cách dùng
10.1 Cách dùng
Thuốc được dùng đường uống.
10.2 Liều dùng
10.2.1 Người lớn và trẻ em trên 14 tuổi
Triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt: Khởi đầu uống 200 – 400 mg/lần, ngày 2 lần. Điều chỉnh liều theo đáp ứng điều trị. Liều tối đa 800 mg/ngày.
Triệu chứng dương tính của tâm thần phân liệt: Khởi đầu uống 200 – 400 mg/lần, ngày 2 lần. Tăng liều theo đáp ứng điều trị. Liều tối đa 2,4 g/ngày.
Bệnh nhân có triệu chứng âm và dương tính kết hợp thường đáp ứng với liều 400 – 600 mg/lần, ngày uống 2 lần.
10.2.2 Người cao tuổi
Liều dùng cho người cao tuổi cũng giống như với người lớn, nhưng liều khởi đầu thấp hơn.
Khởi đầu 50 – 100 mg/lần, ngày 2 lần, sau tăng dần đến liều hiệu quả.
10.2.3 Người suy thận
Phải giảm liều dùng hoặc tăng khoảng cách giữa các lần dùng thuốc tùy thuộc chức năng thận.
Clcr 30 – 60 ml/phút: Dùng liều bằng 2/3 liều người bình thường hoặc tăng khoảng đưa liều gấp 1,5 lần.
Clcr 10 – 30 ml/phút: Dùng liều bằng 1/2 liều bình thường hoặc tăng khoảng đưa liều 2 lần.
Clcr < 10 ml/phút: Dùng liều bằng 1/3 liều bình thường hoặc tăng khoảng đưa liều 3 lần.
11 Tương tác thuốc
Chống chỉ định phối hợp sulpirid với Levodopa hoặc thuốc điều trị Parkinson (bao gồm cả ropinirol) do đối kháng tác dụng.
Thuốc chủ vận dopamin điều trị Parkinson như amantadin, apomorphin, Bromocriptin, entacapon, lisurid, pergolid, Piribedil, pramipexol, ropinirol, selegilin gây đối kháng tác dụng giữa dopamin và thuốc an thần kinh. Thuốc chủ vận dopamin có thể gây ra hoặc làm nặng thêm các rối loạn tâm thần. Trong trường hợp cần thiết phải sử dụng thuốc an thần kinh cho bệnh nhân Parkinson đang điều trị bằng thuốc chủ vận dopamin, phải giảm dần liều thuốc chủ vận dopamin cho tới khi ngừng hẳn (nếu ngừng thuốc này đột ngột, có nguy cơ xảy ra hội chứng ác tính do thuốc an thần kinh). Thuốc an thần: Các dẫn chất của Morphin (giảm đau, chống ho, thay thế), thuốc an thần kinh, barbiturat, benzodiazepin, thuốc giải lo âu ngoài benzodiazepin như meprobamat, thuốc gây ngủ, thuốc chống trầm cảm (amitriptylin, doxepin, mianserin, mirtazapin, trimipramin), thuốc kháng histamin H gây ngủ, Baclofen, thalidomid khi phối hợp làm tăng tác dụng ức chế hệ TKTW, làm giảm tính tỉnh táo và hạ huyết áp.
Thuốc có khả năng gây xoắn đỉnh: thuốc chẹn beta, thuốc chẹn kênh calci (diltiazem, Verapamil), thuốc chống loạn nhịp nhóm I, (quinin, hydroquinidin, disopyramid) và nhóm III (amiodaron, sotalol, dofetilid, ibutilid) và các thuốc khác như pimozid, Haloperidol, methadon, thuốc chống trầm cảm imipramin, lithi, cisaprid, Thioridazin, Erythromycin đường tĩnh mạch, halofantrin, pentamidin: Có nguy cơ làm tăng rối loạn nhịp tim, đặc biệt xoắn đỉnh.
Sucralfat hoặc các thuốc kháng acid có chứa nhôm hoặc magnesi hydroxyd làm giảm hấp thu sulpirid. Vì vậy, nên dùng sulpirid trước khi uống các thuốc kháng acid 2 giờ để tránh tương tác.
Lithi: Làm tăng nguy cơ gây rối loạn ngoại tháp của sulpirid. Ngừng phối hợp khi bệnh nhân có dấu hiệu nhiễm độc thần kinh. Rượu: Làm tăng tác dụng gây ngủ của thuốc, vì vậy tránh uống rượu và các thức uống có cồn trong khi dùng sulpirid.
Thuốc chẹn beta trong suy tim (bisoprolol, Carvedilol, Metoprolol, Nebivolol): Tăng nguy cơ rối loạn nhịp thất, đặc biệt xoắn đỉnh. Cần theo dõi lâm sàng, điện tâm đồ.
Thuốc làm giảm kali huyết: thuốc lợi tiểu giảm kali huyết, thuốc nhuận tràng kích thích, glucocorticoid, tetracosactid, amphotericin tiêm tĩnh mạch: Tăng nguy cơ rối loạn nhịp thất, đặc biệt xoắn đỉnh. Cần điều trị giảm kali huyết trước khi cho dùng sulpirid, theo dõi lâm sàng, điện tâm đồ và điện giải đồ.
12 Quá liều và xử trí
12.1 Triệu chứng
Các biểu hiện lâm sàng của ngộ độc khác nhau tùy thuộc liều. Sau khi dùng liều 1 – 3 g, cảm giác bồn chồn và trạng thái mất tập trung đã được báo cáo và (hiếm khi) có các triệu chứng ngoại tháp. Liều từ 3 – 7 g có thể gây kích động, lú lẫn và các triệu chứng ngoại tháp; liều cao hơn 7 g có thể gây hôn mê và huyết áp thấp. Nhiễm độc thường xảy ra trong thời gian ngắn, các triệu chứng sẽ biến mất trong vài giờ. Tình trạng hôn mê xảy ra sau khi dùng thuốc liều cao có thể kéo dài đến 4 ngày.
12.2 Xử tri
Không có thuốc giải độc đặc hiệu. Sulpirid có thể loại bỏ một phần bằng lọc máu.
Điều trị triệu chứng. Hồi sức hô hấp tim mạch, theo dõi liên tục cho tới khi hồi phục (nguy cơ QT kéo dài và loạn nhịp thất). Nếu xuất hiện hội chứng ngoại tháp nặng, có thể dùng một thuốc kháng cholinergic.
Quá liều có thể được điều trị bằng kiềm hóa nước tiểu và thuốc điều trị Parkinson nếu cần. Thuốc gây nôn không có hiệu quả khi quá liều sulpirid.
Cập nhật lần cuối: 2020
Phần nghiên cứu sau đây không nằm trong Dược thư quốc gia Việt Nam 2022 lần xuất bản thứ 3
13 Giải đáp thắc mắc tại sao thấy Sulpiride xuất hiện trong liều đau dạ dày
Thứ nhất: Sulpiride là thuốc điều trị bệnh tâm thần phân liệt và trầm cảm. Cơ chế của thuốc là kháng Dopamin D2.
Thứ hai: sulpirid đã được chứng tỏ cải thiện lưu lượng máu và tiết niêm dịch ở niêm mạc dạ dày tá tràng nên thuốc cũng đã được nghiên cứu điều trị loét hành tá tràng.
Thứ ba: Sulpirid cũng kích thích tiết prolactin, thuốc đã được nghiên cứu trong điều trị khi thiếu sữa mẹ
Thứ tư: Thuốc cũng có tác dụng chống nôn và thuốc cũng đã từng được dùng điều trị chóng mặt, chứng đau nửa đầu.
Thứ 5: Đây là thuốc không nên tự ý dùng, vì nó có nhiều tác dụng phụ mà điển hình nhất là hội chứng ngoại tháp (ngồi không yên, vẹo cổ, cơn quay mắt) , buồn ngủ hoặc đôi khi là khó ngủ, Tăng prolactin máu, tăng tiết sữa, rối loạn kinh nguyệt hoặc vô kinh.
Thứ 6 : Có rất nhiều tương tác xảy ra khi dùng thuốc này chung với các thuốc khác. Điển hình là các thuốc thường gặp như :
Isoprolol, Carvedilol, Metoprolol, Nebivolol: Tăng nguy cơ rối loạn nhịp thất, đặc biệt xoắn đỉnh..
Moxifloxacin , Erythromycin tiêm, spiramycin tiêm
Chính vì thế không nên kê thuốc này cho bệnh nhân, chỉ dùng theo đơn bác sĩ đã chỉ định và tư vấn bệnh nhân theo dõi tác dụng phụ.