Quả Nhàu (Morinda citrifolia L.)
Nhàu được biết đến khá phổ biến với công nhuận tràng, lợi tiểu, hạ huyết áp nhẹ và chữa viêm khớp dạng thấp. Trong bài viết này, Thuốc Gia Đình xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Nhàu.
1 Giới thiệu về cây Nhàu
Nhàu, còn được biết đến với tên gọi Nhàu núi, cây Nhàu rừng, tên khoa học là Morinda citrifolia L, thuộc họ Rubiaceae (hay còn gọi là họ Cà phê).
1.1 Đặc điểm thực vật
Cây có chiều cao khoảng từ 6-8 mét. Thân cây nhẵn và phân nhánh rất nhiều. Lá xanh của cây nhỡ có kiểu mọc đối xứng, có chiều dài từ 12-30 cm và chiều rộng từ 6-15 cm. Phiến lá bóng đẹp, hình dạng bầu dục, cạnh lá có hình uốn lượn. Cuống lá có chiều dài khoảng 0,5-1,2 cm; lá kèm có chiều dài khoảng 0,8-1,3 cm. Hoa của cây nhỡ mọc ở kẽ lá hoặc đối diện với lá, có hình dạng đầu tròn hoặc dài từ 2-4 cm. Hoa của cây nhỡ có màu trắng, khi kết hợp lại tạo thành một khối và bám chặt lấy nhau thông qua đài hoa. Tràng hoa có ống dài khoảng từ 0,7-1,2 cm, phía họng của tràng có lông, có 5 cánh hình mác, 5 nhị, chỉ nhị ngắn và có lông, bầu có 2 ô.
1.2 Quả nhàu là quả gì?
Quả của cây nạc bao gồm nhiều quả mọng nhỏ, có màu vàng lục nhạt, bóng và dính chặt vào nhau. Quả có thể ăn được và chứa rất nhiều hạt. Hạt của quả nạc có phôi nhũ.
1.3 Thu hái và chế biến
Cây Nhàu có nhiều bộ phận được sử dụng trong y học bao gồm vỏ cây (Cortex Morindae), quả (Fructus Morindae), rễ. Trong đó, rễ của cây thường được sử dụng nhiều nhất và có thể được sấy khô hoặc phơi khô để sử dụng.
1.4 Đặc điểm phân bố
Nhàu là một loại cây có nguồn gốc từ miền Đông Nam Á và châu Úc, hiện nay được trồng ở nhiều vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên toàn cầu. Tại Việt Nam, loại cây này thường mọc tự nhiên hoặc được trồng ở khắp các vùng trong cả nước. Nhàu có tính chất thích ánh sáng mặt trời, tuy nhiên với những cây còn non thì có thể chịu được một chút bóng mát.
2 Thành phần hóa học
Nhàu là một nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá bởi trong rễ và quả của nó chứa đựng nhiều nhóm hợp chất có tác dụng hữu ích cho sức khỏe. Trong rễ nhàu, các nhóm hợp chất như Flavonoid, iridoid, naphthoquinon, anthraglycosid, sterol, triterpnenoid… được tìm thấy. Trong quả nhàu, có chứa các polysaccharid như arabinogalactan, arabinan, rhamnogalacturonan, homogalacturonan, acid béo và các alcol béo iridoid, glycosid, nicotiflorosid, lignan, coumarin, tinh dầu và các hợp chất có lợi cho sức khỏe như flavonoid, các acid hữu cơ (acid caproic, acid caprylic), đường và protein.
3 Tác dụng – Công dụng của cây Nhàu
3.1 Tác dụng dược lý
Đã có các nghiên cứu in vivo và in vitro cho thấy rằng cây Nhàu có tác dụng chống oxy hóa, chống đái tháo đường, kháng khuẩn và chống ung thư. Tác dụng kháng khuẩn của quả Nhàu tươi khi chín được xem là tốt nhất. Nước ép từ quả Nhàu cũng có khả năng chống ung thư, bởi nó có thể tăng cường hệ miễn dịch và giúp sự phát triển của các vi khuẩn có lợi cho đường ruột.
Trái Nhàu được biết đến với nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe. Nước ép từ trái nhàu cũng được công nhận có tác dụng kháng khuẩn, kháng vi-rút, kháng nấm, kháng khối u, tẩy giun, giảm đau, chống viêm, chống oxy hóa, hạ huyết áp, tăng cường miễn dịch và bảo vệ gan. Nước ép này còn được sử dụng trong việc điều trị nhiều bệnh như viêm khớp, tiểu đường, huyết áp cao, đau nhức cơ bắp, khó khăn trong kinh nguyệt, nhức đầu, bệnh tim, Hội chứng suy giảm miễn dịch, loét dạ dày, bong gân, suy nhược tinh thần, già yếu, tiêu hóa kém, xơ vữa động mạch, ung thư và nghiện ma túy. Nhiều thí nghiệm trên động vật đã chứng minh các đặc tính chống oxy hóa, giảm đau và chống viêm, chống mệt mỏi và tăng cường sức chịu đựng, chống khối u và tăng cường miễn dịch của nước ép từ trái nhàu.
3.2 Vị thuốc cây, quả Nhàu – Công dụng theo y học cổ truyền
3.2.1 Tính vị, tác dụng
Trong y học cổ truyền, quả nhàu có vị chát, có tác dụng điều kinh, hoạt huyết, lợi tiểu và nhuận tràng.
3.2.2 Công dụng của cây Nhàu
Cây nhàu có tác dụng nhuận tràng và lợi tiểu, cũng như hạ huyết áp nhẹ. Được sử dụng trong điều trị cao huyết áp theo cách dân gian. Cao nước rễ nhàu được biết đến với tác dụng chữa viêm khớp dạng thấp.
Lá nhàu có thể được sử dụng để điều trị lỵ và tiêu chảy. Lá tươi được giã nhỏ và đắp trên vết mụn nhọt sớm mang mủ có thể giúp lành nhanh và làm lành da.
Quả Nhàu được biết đến với tác dụng chữa nhức đầu, giúp tiêu hóa và điều kinh. Bên cạnh đó, quả nhàu cũng có tác dụng chống phù thũng và tiểu đường. Khi ăn quả nhàu chín với muối cũng có thể giúp nhuận tràng, lợi tiểu và điều kinh.
4 Tác dụng của nước ép quả nhàu
4.1 Giàu chất chống oxy hóa
Nhàu có chứa nhiều chất chống oxy hóa như beta carotene, iridoids, Vitamin C và E. Những chất này có tác dụng ngăn ngừa sự tổn thương tế bào do gốc tự do gây ra và giúp duy trì sức khỏe tối ưu. Mặc dù cần thêm nghiên cứu để xác nhận tác dụng của iridoids ở người, nhưng ăn uống giàu chất chống oxy hóa như trong Nướp ép quả Nhàu có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim và tiểu đường.
4.2 Có thể làm giảm tổn thương tế bào do khói thuốc lá
Quả Nhàu giúp giảm tổn thương tế bào do khói thuốc lá gây ra và ngăn ngừa căng thẳng oxy hóa liên quan đến nhiều bệnh như bệnh tim, tiểu đường và ung thư. Một nghiên cứu cho thấy việc uống 4 ounce (118 ml) nước ép quả Nhàu mỗi ngày trong 1 tháng có thể giảm 30% hai gốc tự do phổ biến do hút thuốc gây ra. Ngoài ra, nó cũng giảm mức độ các hóa chất gây ung thư do khói thuốc lá tạo ra khoảng 45%.
4.3 Có thể hỗ trợ sức khỏe tim mạch
Quả Nhàu có thể giúp giảm cholesterol và giảm viêm, từ đó hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Một nghiên cứu cho thấy uống 188ml nước ép quả Nhàu mỗi ngày trong 1 tháng giảm đáng kể mức cholesterol toàn phần và mức cholesterol LDL (có hại) ở những người nghiện thuốc lá nặng. Tuy nhiên, một nghiên cứu khác cho thấy không có thay đổi đáng kể về mức cholesterol ở những người không hút thuốc uống 59ml nước ép quả Nhàu hai lần mỗi ngày trong 30 ngày.
4.4 Có thể cải thiện sức chịu đựng
Quả Nhàu giúp cải thiện sức bền thể chất và tăng cường sức khỏe cho các chuyến đi đánh cá và hải trình dài ngày, theo người dân các đảo Thái Bình Dương. Nghiên cứu cũng cho thấy uống Nướp ép quả Nhàu trong khi tập thể dục có tác dụng tích cực, giúp cải thiện sức chịu đựng và giảm tổn thương mô cơ.
4.5 Có thể giảm đau ở những người bị viêm khớp
Trong y học dân gian truyền thống, trái nhàu được sử dụng để giảm đau trong hơn 2.000 năm qua. Các nghiên cứu hiện nay cũng hỗ trợ lợi ích này. Ví dụ, uống nướp ép quả nhàu hai lần mỗi ngày trong một tháng có thể giúp giảm đau cổ ở 60% người tham gia. Uống nướp ép quả nhàu mỗi ngày trong 90 ngày có thể giảm đau và cải thiện chất lượng cuộc sống cho những người bị viêm xương khớp. Viêm khớp thường do viêm gia tăng và stress oxy hóa, vì vậy nướp ép quả nhàu có thể giúp giảm viêm và chống lại các gốc tự do.
4.6 Có thể cải thiện hệ miễn dịch
Nước ép quả Nhàu có thể giúp tăng cường sức khỏe miễn dịch nhờ chứa nhiều vitamin C và chất chống oxy hóa. Một nghiên cứu cho thấy uống nước ép này hàng ngày trong 8 tuần có thể giảm căng thẳng oxy hóa và tăng hoạt động tế bào miễn dịch.
5 Tác hại của trái nhàu
Tuy nhiên, việc uống quá nhiều nước ép quả Nhàu có thể gây nguy hại đến gan. Những người có bệnh thận mãn tính hoặc suy thận nên tránh uống nước ép này và cần tham khảo ý kiến của nhà cung cấp dịch vụ y tế trước khi sử dụng nếu đang dùng thuốc.
6 Bài thuốc và cách sử dụng quả Nhàu
- Cách chữa tăng huyết áp: Lấy 30-40g rễ nhàu khô, sắc uống hàng ngày. Dùng liên tục trong 15 ngày, sau đó nghỉ 1 tuần trước khi bắt đầu liệu trình mới, tùy thuộc vào mức độ huyết áp lúc đó và giảm liều dần. Ngoài ra, có thể chế biến thành cao lỏng để dùng dần.
- Trái nhàu trị đau khớp, đau lưng và nhức xương: Dùng rễ nhàu hoặc quả nhàu non, thái nhỏ 100g và ngâm với 800 ml rượu. Sau 3-4 tuần, lấy dịch ngâm và tiếp tục chiết thêm vài lần, gộp dịch chiết lại. Uống 20ml trước bữa ăn, 3 lần mỗi ngày.
- Cách kích thích tiêu hóa, lợi tiểu, điều kinh và đại tiện: Ăn 3-5 quả nhàu chín với muối.
- Cách trị kiết lỵ: Dùng 3 quả nhàu già, nướng chín và ăn.
- Cách trị mất ngủ, thống phong, kinh nguyệt không đều và khí hư bạch đới: Dùng 1 kg quả nhàu chín, 200g đường cát và 1200ml rượu. Rửa sạch quả nhàu, xay nhuyễn luôn cả hạt với đường và rượu. Đậy kín trong lọ thủy tinh và ủ trong vòng 5-7 ngày, sau đó chắt lấy nước cốt. Uống 5ml, 3 lần mỗi ngày sau khi ăn. Nếu không uống được rượu, có thể pha loãng với nước ấm.
- Cách hỗ trợ điều trị các vết thương phần mềm như bầm, bong gân, trật khớp, tụ huyết và sưng đau: Bẻ đôi quả nhàu chín và thoa lên vết bầm. Sau đó, giã nát hạt nhàu và đắp lên nơi tổn thương, băng lại. Thay băng 2 lần mỗi ngày.
7 Tài liệu tham khảo
- Nhận thức cây thuốc và dược liệu, chủ biên Trần Hùng (Xuất bản năm 2021). Nhàu trang 74 – 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
- Tác giả Maria Zamarripa (Đăng ngày 24 tháng 3 năm 2019). What Is Noni Juice? Everything You Need to Know, Healthline. Truy cập ngày 11 tháng 04 năm 2023.
- Tác giả Ahsan Shoeb và cộng sự (Đăng ngày 1 tháng 4 năm 2016). Effect of Morinda citrifolia (Noni) Fruit Juice on High Fat Diet Induced Dyslipidemia in Rats, PubMed. Truy cập ngày 11 tháng 04 năm 2023.