Nystatin

Bài viết biên soạn dựa theo

Dược thư quốc gia Việt Nam, lần xuất bản thứ ba

Do Bộ Y Tế ban hành Quyết định số 3445/QĐ-BYT ngày 23 tháng 12 năm 2022

 

NICLOSAMID

Tên chung quốc tế: Nystatin. 

Mã ATC: A07AA02, D01AA01, G01AA01. 

Loại thuốc: thuốc chống nấm tại chỗ. 

1 Dạng thuốc và hàm lượng 

Kem, mỡ, thuốc bột dùng ngoài: 100 000 đv/g; 

Thuốc bột để pha hỗn dịch: 50 000 đv, 150 000 đv, 500 000 đv, 

1 triệu đv, 2 triệu đv. 

Hỗn dịch uống: 100 000 đv/g. 

Viên nén: 500 000 đv. 

Viên nang: 500 000 đv, 1 triệu đv. 

Thuốc đặt âm đạo: 100 000 đv/viên. 

2 Dược lực học 

Nystatin là một polyen, kháng sinh chống nấm được chiết xuất từ dịch nuôi cấy nấm Streptomyces noursei, bột màu vàng, rất ít tan trong nước. Nystatin có tác dụng kìm hãm hoặc diệt nấm tùy thuộc vào nồng độ và độ nhạy cảm của nấm, không tác động đến vi khuẩn chí bình thường trên cơ thể. Nhạy cảm nhất là các nấm men và có tác dụng rất tốt trên Candida albicans. Nystatin không có tác dụng với vi khuẩn, động vật nguyên sinh và virus. 

Cơ chế tác dụng: Nystatin có tác dụng chống nấm do thuốc gắn với các sterol ở màng tế bào nấm, làm biến đổi tính thấm và chức năng của màng, làm cho Kali và các thành phần tế bào thiết yếu khác bị cạn kiệt. Nystatin dung nạp tốt ngay cả khi điều trị lâu dài và hiếm gây kháng thuốc. Khi Candida kháng nystatin thì cũng kháng các polyen chống nấm khác. Các triệu chứng nhiễm nấm Candida sẽ giảm trong vòng 24 – 72 giờ sau khi dùng thuốc. Thuốc được dùng tại chỗ, không dùng để điều trị nhiễm nấm Candida toàn thân. 

3 Dược động học 

Nystatin không được hấp thu từ da nguyên vẹn hoặc niêm mạc khi dùng tại chỗ. Chỉ có một lượng rất nhỏ nystatin được hấp thu từ đường tiêu hóa. Nồng độ nystatin trong huyết tương thường không thể phát hiện được sau khi uống thuốc liều thông thường. Tuy nhiên, ở bệnh nhân suy thận có thể phát hiện được nồng độ thuốc trong huyết tương sau khi uống. Nystatin dùng qua đường uống được bài tiết gần như hoàn toàn qua phân dưới dạng thuốc không đổi. 

4 Chỉ định 

Dự phòng và điều trị nhiễm nấm Candida ở da và niêm mạc (miệng, Đường tiêu hóa, âm đạo). 

5 Chống chỉ định 

Tiền sử quá mẫn với nystatin. 

6 Thận trọng 

Không chỉ định dùng cho nhiễm nấm toàn thân vì thuốc không hấp thu qua đường tiêu hóa. 

Cần cảnh báo cho người bệnh khi dùng viên đặt âm đạo, không được tự ngừng điều trị, ngay cả khi có kinh nguyệt hoặc chậm có kết quả. Nếu điều trị không có kết quả cần kiểm tra xem có phải nhiễm thêm vi khuẩn không. 

Một số chế phẩm nystatin đặt âm đạo có thể làm hỏng bao Cao Su tránh thai. 

7 Thời kỳ mang thai 

Chưa biết rõ thuốc có ảnh hưởng đến thai nhi hay không, chỉ dùng nystatin cho phụ nữ mang thai khi thật cần thiết. 

8 Thời kỳ cho con bú 

Chưa rõ thuốc có bài tiết vào sữa mẹ hay không, nên thận trọng với người mẹ đang cho con bú. 

9 Tác dụng không mong muốn (ADR) 

Nystatin hầu như không độc và không gây mẫn cảm, thuốc dung nạp tốt ở tất cả các lứa tuổi kể cả trẻ nhỏ suy yếu và ngay cả khi dùng kéo dài. 

9.1 Hay gặp 

Da: nóng rát, ngứa, nổi mẩn, chàm và đau tại chỗ bôi thuốc.

9.2 Ít gặp 

Chế phẩm dạng uống: 

Tiêu hóa: buồn nôn, nôn, ỉa chảy, rối loạn tiêu hóa sau khi uống thuốc, nhất là khi sử dụng liều quá 5 000 000 đv/ngày. 

Da: mày đay, ngoại ban. 

Hiếm gặp 

Chế phẩm dạng uống: hội chứng Stevens-Johnson, nhịp tim nhanh, co thắt phế quản, sưng mặt và đau cơ không đặc hiệu. 

10 Hướng dẫn cách xử trí ADR 

Nếu có phản ứng quá mẫn xảy ra, nên ngừng thuốc ngay và có biện pháp xử lý thích hợp. 

11 Liều lượng và cách dùng 

11.1 Cách dùng 

Nystatin bôi ngoài da dưới dạng kem hoặc thuốc mỡ. Thuốc được bôi tại chỗ vào khoang miệng dưới dạng hỗn dịch uống và được dùng bằng đường uống dưới dạng hỗn dịch hoặc viên nén. 

Dạng hỗn dịch phải lắc đều trước khi dùng và nên giữ cho thuốc tiếp xúc với chỗ bị tổn thương càng lâu càng tốt trước khi nuốt và người bệnh nên tránh ăn uống trong vòng 1 giờ sau khi dùng thuốc. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, bôi hỗn dịch nystatin vào niêm mạc miệng. Nên dùng một nửa liều hỗn dịch uống ở mỗi bên miệng (sử dụng ống nhỏ giọt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ) và giữ lại trong miệng càng lâu càng tốt trước khi nuốt. Trẻ sơ sinh không nên cho ăn 5 – 10 phút sau khi dùng thuốc. Điều trị phải tiếp tục ít nhất 48 giờ sau khi hết triệu chứng quanh miệng. Nếu sau 14 ngày điều trị, vẫn còn triệu chứng, cần xem lại chẩn đoán. 

11.2 Liều dùng 

11.2.1 Nhiễm nấm Candida đường ruột, thực quản

Người lớn: Uống viên nén hoặc nang 500 000 hoặc 1000 000 đv/ lần, 3 – 4 lần/ngày. 

Trẻ nhỏ: Uống hỗn dịch 100 000 đv/lần, 4 lần/ngày, cho tới 14 ngày nếu cần. Đối với trẻ trên 1 tháng tuổi có hệ miễn dịch kém (nhiễm HIV), dùng liều cao hơn (500 000 đv, 4 lần/ngày). Nystatin được dùng phối hợp với kháng sinh để ức chế sự phát triển của vi khuẩn đường ruột. 

Phòng nhiễm nấm Candida đường ruột ở bệnh nhân dùng kháng sinh phổ rộng: 1 000 000 đv/ngày. 

11.2.2 Nhiễm nấm Candida niêm mạc miệng

Trẻ sơ sinh thiếu tháng: 100 000 đv/lần, 4 lần/ngày hoặc 50 000 v vào mỗi bên miệng, 4 lần/ngày, dùng dạng hỗn dịch, bôi vào các hốc trong khoang miệng. 

Trẻ sơ sinh: 200 000 đv/lần, 4 lần/ngày hoặc 100 000 đv vào mỗi bên miệng, 4 lần/ngày, dùng dạng hỗn dịch, bôi vào các hốc trong khoang miệng. 

Trẻ em và người lớn: Dùng viên ngậm hoặc hỗn dịch 400 000 – 600 000 đv/lần, 4 lần/ngày. 

Phòng nhiễm nấm ở miệng của trẻ sơ sinh do mẹ bị nhiễm nấm âm đạo: 100 000 đv/lần/ngày. 

11.2.3 Nhiễm nấm âm đạo

Người lớn: Liều 100 000 – 200 000 đv/ngày, dùng vào lúc đi ngủ, trong 14 ngày hoặc lâu hơn, dạng viên đặt âm đạo. Có thể dùng viên đặt phối hợp với metronidazol. 

Tổn thương ngoài da: Mỡ, kem hoặc thuốc bột dùng ngoài chứa 100 000 đv/g, bôi 2 – 4 lần/ngày, cho tới khi khỏi hẳn. Với những chỗ thương tổn ẩm ướt, tốt nhất nên dùng dạng bột. 

12 Tương tác thuốc 

Thuốc bị mất tác dụng kháng Candida albicans nếu dùng đồng thời Riboflavin phosphat. 

Khi dùng nystatin theo đường uống, tránh dùng các thuốc làm thay đổi nhu động ruột, các thuốc bao niêm mạc tiêu hóa, vì làm cản trở tác dụng của nystatin. 

13 Quá liều và xử trí 

Rửa dạ dày, sau đó dùng thuốc tẩy và điều trị hỗ trợ thích hợp. 

Cập nhật lần cuối: 2019