Dưa Hấu (Citrullus lanatus)

Dưa Hấu được biết đến là nguồn cung cấp lycopene tự nhiên, được biết đến với khả năng làm giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt và bệnh tim. Trong bài viết này, Thuốc Gia Đình xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết hơn về loại quả này.

1 Dưa Hấu là loại trái cây gì ?

Dưa Hấu có tên khoa học là Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. et Nakai (C. vulgaris Schrad.), thuộc họ Bầu bí – Cucurbitaceae.

Dưa hấu là nguồn giàu L-citrulline và việc ăn dưa hấu có thể làm tăng nồng độ L-citrulline và L-arginine trong huyết tương, một chất nền thiết yếu cho quá trình tổng hợp NO. Do đó, việc ăn dưa hấu đã được khuyến khích rộng rãi để cải thiện sức khỏe mạch máu.

1.1 Đặc điểm thực vật cây Dưa Hấu

Bộ phận	Mô tả
Dây leo có nhiều lông, tua cuốn chẻ 2-3 nhánh.
Lá	Lá màu xanh nhạt, hình tam giác, có 3-5 thùy, các thùy này lại chia thành thùy nhỏ có góc tròn Cuống lá có lông mềm.
Hoa	Hoa đơn tính cùng gốc, to Màu vàng lục.
Quả	Quả rất to, hình cẩu hoặc hình trứng dài, nhẫn, vỏ ngoài màu lục đen sẫm, nhiều khi có vân dọc màu lục nhạt, có thể dài tới 50cm, rộng 30cm, nặng 10-20kg. Thịt quả trắng đỏ hay vàng, mọng nước, vị dịu ngọt; hạt dẹp màu nâu hay đen nhánh.

1.2 Đặc điểm sinh thái và phân bố

Dưa Hấu có nguồn gốc ở vùng Châu Phi nhiệt đới, có mặt ở hầu hết các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây được trồng ở hầu hết các bãi đất cát, đất bởi ở nhiều nơi. Ở miền Bắc dưa hấu được trồng và thu hoạch vào mùa hè – thu; ở miền Nam, dưa được trồng vào các vụ khác cho quả vào mùa đông, được thu hái vào các dịp Tết Nguyên đán. Cây chịu được khô, có loại không có hạt, quả rất to.

Dưa hấu được trồng phổ biến ở Việt Nam và ở các nước nhiệt đới và ôn đới khác.

1.3 Thu hái và chế biến

Trong dược liệu và các bài thuốc cổ truyền, vỏ quả dưa hấu – Pericarpium Citrulli, thường được gọi là Tây qua thủy thường được sử dụng. Bên cạnh đó cũng có cả quả và hạt trong các bài thuốc chữa bệnh và giải khát.

2 Thành phần hóa học

Quả dưa hấu là nguồn cung cấp nước dồi dào và các chất dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe con người. Trái cây bao gồm các loại đường (ví dụ: Fructose, sucrose và Glucose), caroten (ví dụ: lycopene và-carotene), axit amin (ví dụ: Citrulline và arginine), axit hữu cơ (ví dụ: axit citric và glutamic) và các hợp chất dễ bay hơi (VOC). Hàm lượng đường trong trái cây quyết định độ ngọt, trong khi VOC ảnh hưởng đến mùi thơm và hương vị, còn các axit hữu cơ làm tăng độ chua của trái cây.

Được biết, sự tích lũy caroten có liên quan đến sự phát triển màu sắc của thịt quả. 

Dưa hấu là nguồn cung cấp lycopene tự nhiên , được biết đến với khả năng làm giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt và bệnh tim. Nó cũng là một nguồn citrulline, có thể giúp tăng lưu lượng máu và có thể có lợi cho hiệu suất tập thể dục.

3 Tác dụng của Dưa Hấu

3.1 Bổ sung nước cho cơ thể

Cơ thể sử dụng nước để loại bỏ chất thải, bôi trơn khớp và duy trì nhiệt độ. Nếu mất quá nhiều chất lỏng và không được hấp thụ trở lại, tình trạng mất nước có thể xảy ra, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, chóng mặt, khô miệng và lú lẫn. Dưa hấu chứa 91% nước, là thực phẩm tuyệt vời giúp bạn giữ nước.

3.2 Duy trì cân nặng

Với hàm lượng nước cao và lượng calo thấp, dưa hấu có thể giúp thúc đẩy cảm giác no và hỗ trợ kiểm soát cân nặng.

Một nghiên cứu nhỏ cho thấy ăn dưa hấu hàng ngày có thể thúc đẩy cảm giác no hơn so với một bữa ăn nhẹ bánh quy ít chất béo trong tối đa 90 phút sau khi tiêu thụ. Những người đang giảm cân, cũng như cải thiện các yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim:

• Huyết áp
• Triglyceride (một loại chất béo trong máu)
• Cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL) (cholesterol xấu)
• Cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) (cholesterol tốt)

3.3 Hỗ trợ sức khỏe mắt

Dưa hấu là nguồn cung cấp vitamin C.. Các nghiên cứu quan sát cho thấy rằng lượng vitamin C cao hơn có thể làm giảm nguy cơ đục thủy tinh thể (khi thủy tinh thể của mắt bình thường trong veo trở nên mờ đục.

Vitamin A trong dưa hấu cũng rất cần thiết cho sự phát triển khỏe mạnh của mắt, đặc biệt là sức khỏe của võng mạc, khả năng nhìn trong ánh sáng mờ và khả năng nhìn màu sắc.

3.4 Bảo vệ tim mạch

Các bệnh tim mạch là nguyên nhân hàng đầu làm gia tăng tỷ lệ tử vong trên toàn thế giới. Hơn nữa, chi phí điều trị bệnh tim mạch cao. Do đó, điều chỉnh lối sống với chế độ ăn uống thân thiện với tim mạch sẽ làm giảm các yếu tố nguy cơ liên quan đến căn bệnh này. L-citrulline và L-arginine có khả năng làm dịu chứng viêm và stress oxy hóa. Vì vậy, việc tiêu thụ các loại trái cây giàu l -citrulline (tiền chất của l -arginine, một axit amin thiết yếu để tổng hợp protein), chẳng hạn như dưa hấu rất quan trọng để có được dinh dưỡng cần thiết.

3.5 Kiểm soát bệnh béo phì và chống tiểu đường

Khi sử dụng nước ép dưa hấu có thể bổ sung Arginine, hỗ trợ hiệu quả trong việc điều hòa quá trình trao đổi chất của toàn bộ cơ thể, đồng thời tăng cường phản ứng tim mạch và miễn dịch ở người. Một nghiên cứu cho rằng ở những người trưởng thành trung niên béo phì bị tiền tăng huyết áp tiết lộ rằng ăn dưa hấu đã cải thiện chức năng động mạch và giảm huyết áp mắt cá chân, huyết áp cánh tay và phản xạ sóng động mạch cảnh. 

3.6 Chống viêm loét đại tràng của dưa hấu

Bệnh nhân bị viêm loét đại tràng có hàm lượng l -arginine thấp hơn, điều này ảnh hưởng đến mô học của ruột kết và tính thấm niêm mạc bình thường. Hơn nữa, việc bổ sung l -arginine làm giảm bớt các triệu chứng của viêm loét đại tràng bằng cách tăng hoạt động của các chất chống oxy hóa, giảm nồng độ cytokine tiền viêm và cũng bằng cách cải thiện các thông số lâm sàng liên quan khác. Sự phong phú của l -citrulline, tiền chất của l-arginine trong dưa hấu có thể hỗ trợ điều trị viêm loét đại tràng. 

3.7 Chống oxy hóa 

Các hợp chất polyphenolic là chất chống oxy hóa quan trọng được phân loại thành axit phenolic, Flavonoid, lignans và stilbenes. Cấu trúc polyphenol chứa tối thiểu hai nhóm hydroxyl gắn với vòng thơm. Trong trái cây và rau quả, phần lớn các đặc tính chống oxy hóa là do các hợp chất polyphenolic. Do đó, việc ăn dưa hấu như một món ăn nhẹ hoặc ở dạng nước giải khát có thể tạo ra tiềm năng chống oxy hóa trong cơ thể con người và giúp cải thiện tín hiệu tế bào, độ bám dính và các hoạt động sinh học khác. 

Ngoài phần cùi và thịt, vỏ dưa hấu cũng thể hiện khả năng chống oxy hóa. Các nhà khoa học đã xác định các thành phần dinh dưỡng trong vỏ dưa hấu như protein, chất béo, tro, chất xơ, natri, Kali, Canxi, đồng, magiê, Sắt, phốt pho và Kẽm, hỗ trợ cải thiện khả năng chống oxy hóa.

3.8 Chống ung thư

Ở phụ nữ, ung thư vú và cổ tử cung là hai loại ung thư phổ biến nhất với tỷ lệ tử vong cao. Tác dụng chống tăng sinh của chất chiết xuất từ ​​lá dưa hấu đã được nghiên cứu trên cả hai dòng tế bào ung thư vú và cổ tử cung. Kết quả cho rằng, các dòng tế bào ung thư cổ tử cung, đặc biệt là C33A, cho thấy độ nhạy cao với các chất chiết xuất. 

3.9 Tăng cường hệ thống miễn dịch

Vitamin C từ lâu đã được công nhận là rất quan trọng đối với chức năng của hệ thống miễn dịch . Lượng vitamin C không đủ có thể dẫn đến suy giảm khả năng miễn dịch và nguy cơ nhiễm trùng cao hơn. Chất citrulline trong dưa hấu có vai trò chống oxy hóa và giãn mạch (mở rộng mạch máu) trong cơ thể.

3.10 Bảo vệ và nâng cao chất lượng làn da

Một số chất dinh dưỡng trong dưa hấu có thể hỗ trợ sức khỏe của da. Vitamin C cần thiết để sản xuất Collagen , một loại protein giữ cho khớp của bạn khỏe mạnh và làn da của bạn đầy đặn và săn chắc. Lycopene cũng có thể giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia cực tím (UV) từ mặt trời.

4 Tác dụng không mong muốn khi ăn dưa hấu

4.1 Ảnh hưởng lên hệ tiêu hóa

Dưa hấu được coi là một loại thực phẩm có FODMAP cao (oligo-, di-, monosacarit và polyol có thể lên men) vì nó chứa một lượng lớn oligosacarit (fructan), monosacarit (fructose) và polyol. Những loại đường này được ruột non hấp thụ kém nếu bạn mắc hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc các triệu chứng liên quan đến IBS, có thể dẫn đến chuột rút, chướng bụng, tiêu chảy, đầy hơi hoặc táo bón.

4.2 Bệnh tiểu đường

Dưa hấu có lượng đường huyết thấp có nghĩa là nó không có khả năng ảnh hưởng đáng kể đến lượng đường trong máu khi tiêu thụ ở mức độ vừa phải. Tuy nhiên, những người mắc bệnh tiểu đường nên lưu ý đến khẩu phần ăn và chỉ dùng từ 3/4 cốc đến 1 cốc nước ép dưa hấu.

4.3 Chứng đau nửa đầu

Trái cây này có thể gây ra các cơn đau nửa đầu ở một số người dễ bị chứng đau nửa đầu, mặc dù lý do chính xác vẫn chưa rõ ràng.

4.4 Ảnh hưởng đến sắc tố da

Tiêu thụ quá nhiều dưa hấu hàng ngày có thể dẫn đến một tình trạng da hiếm gặp gọi là lycopenemia, một biến thể của caroten máu có thể dẫn đến đổi màu da đỏ hoặc da cam.

5 Công dụng của Dưa Hấu theo Y học cổ truyền

5.1 Tính vị – Tác dụng

Bộ phận	Tính vị	Tác dụng
Quả	Vị ngọt nhạt, tính lạnh	Giải khát, giải say nắng Tránh phiền nhiệt, hạ khí Lợi tiểu tiện, hạ huyết áp.
Vỏ	Vị ngọt, tính mát	Thanh thử giải nhiệt, chỉ khát Lợi tiểu tiện.
Hạt	Vị ngọt, tính lạnh	Hạ nhiệt Lợi tiểu, hạ huyết áp Tăng sinh lực

5.2 Công dụng của Dưa Hấu 

Ta thường dùng dưa hấu để ăn tráng miệng và giải khát, có khi được dùng ăn kèm với các món rau khác trong bữa ăn. Hạt dùng rang ăn vào dịp Tết, hội hè, cưới hỏi; cũng có thể chế biến lấy dầu ăn.

Quả được dùng trong các trường hợp huyết áp cao, nóng trong bàng quang, đái buốt, viêm thần phù thũng, vàng da, đái đường, say rượu, cảm sốt, phiển khát. Còn dùng chữa đi lỵ ra máu và ngậm khỏi viêm họng. Vỏ quả được dùng giải nắng, chữa sốt khát nước, đi tiểu ít, đái dắt, phù thũng, miệng lưỡi sưng lở. Có thể dùng tới 40g vỏ quả sắc với nửa lít nước đun sôi uống thay trà; hoặc dùng vỏ quả phơi khô đốt ra than tan bột ngậm hoặc sắc nước ngậm chữa lở miệng lưỡi. 

Hạt dùng chữa đau lưng và phụ nữ hành kinh quá nhiều, lại có thể trị giun sán. Liều dùng 12g, dạng thuốc sắc; ngày uống 3 lần. Dầu hạt có thể thay dầu hạnh đào.

6 Một số bài thuốc từ Dưa Hấu

6.1 Dưa hấu giải nhiệt

Vào mùa hè, trời quá nóng làm cho người ta ăn uống không bình thường, tiêu hoá không tốt, đầy bụng, người mệt mỏi, không thích làm việc. Có thể dùng vỏ Dưa hấu 1 lạng, lạc 1 lạng, mạch nha 1/2 lạng, Ý dĩ 1/2 lạng nấu thành cháo đặc, ăn liền 6-7 ngày.

Dưa hấu trị trúng thử

Mùa hè trúng thử, bỗng nhiên chóng mặt, phát sốt nếu chưa nôn mửa, ỉa chảy, có thể ép nước Dưa hấu, ngày uống 2-3 bát, người mắc bệnh nhẹ có thể khoẻ. Sốt không lui, có thể dùng đạm Đậu xị 12g, Hương Nhu 8g sắc lên làm thuốc uống, lại lấy nước Dưa hấu ép uống thay nước chè, cũng có thể khỏi bệnh.

Trị sốt cao

Trường hợp bị viêm đường tiết niệu, viêm bàng quang, viêm thận đều có thể dùng nước ép Dưa hấu để uống.

Trị say rượu

Dùng nước Dưa hấu ép uống có thể giải rượu và tỉnh lại.

Ghi chú: Người lạnh dạ nên kiêng ăn, vì ăn nhiều sinh nôn tháo.

7 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1 (Xuất bản năm 2021). Dưa Hấu, trang 826-827, từ điển cây thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 2 tháng 8 năm 2023.
2. Tác giả Abinaya Manivannan và cộng sự, ngày đăng báo năm 2020. Versatile Nutraceutical Potentials of Watermelon—A Modest Fruit Loaded with Pharmaceutically Valuable Phytochemicals, pmc. Truy cập ngày 2 tháng 8 năm 2023.