Đậu Chổi (Ruscus aculeatus L.)

Đậu chổi được sử dụng rộng rãi bởi công dụng cải thiện trĩ, ngăn ngừa suy giãn tĩnh mạch. Vậy, vị thuốc này có tác dụng gì? Và sử dụng Đậu chổi thế nào mang lại hiệu quả tối ưu nhất? Mời quý bạn đọc tìm hiểu trong bài viết sau đây. 

1 Giới thiệu về cây Đậu chổi

Đậu chổi có tên thường gọi là Butcher’s Broom và tên khoa học là Ruscus aculeatus L., thuộc họ Măng tây (Asparagaceae).

1.1 Đặc điểm thực vật

Đậu chổi là một loại cây bụi thường xanh lâu năm với nhiều thân phát sinh từ một thân rễ leo, dày, phân nhánh đối xứng để tạo thành một bụi cây hình bầu dục, hình chóp. Thân có vân, màu xanh, mọc thẳng, phân nhánh nhiều, 25–80 (100)cm. Những chiếc lá thu nhỏ thành vảy hình tam giác dài < 5mm và được thay thế về mặt chức năng bằng các phiến lá cứng (1–4 × 0,4–1cm), mỗi lá phát sinh từ một nách lá; các phiến lá hình trứng, nguyên, màu xanh đậm và có gai nhọn. 

Hoa lưỡng tính hoặc hoa cái hầu hết là khác loài nhưng thỉnh thoảng đã được báo cáo trên các cây đực khác nên được phân loại nó là cây phụ. Cây đực và cây cái có bề ngoài rất giống nhau. Hoa 1–2, mọc từ nách của một lá bắc nhỏ ở giữa mặt trên của cụm hoa, mỗi hoa có một cuống ngắn. Bao hoa màu trắng lục, dài khoảng 3mm, chia thành 2 vòng gồm 3 đoạn, mang các nhú. Hoa cái với một chiếc cốc được hình thành từ các sợi nhị hoa hợp nhất xung quanh bầu nhụy một ngăn cấp trên, có một đầu nhụy hình đầu không cuống. Hoa đực có ba nhị, dạng sợi màu lục hoặc tím, hợp thành ống bao quanh bầu nhụy chưa phát triển. Quả mọng hình cầu màu đỏ tươi, 8–14mm với 1–4 hạt lớn; khối lượng hạt 163mg.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Thân rễ; các bộ phận trên mặt đất.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây có ở nhiều nơi, bao gồm từ Iran đến Địa Trung Hải và Nam Mỹ; ngoài ra có nhiều ở châu  u, Bắc Phi.

2 Thành phần hóa học

Các nghiên cứu báo cáo rằng các hoạt chất chính được tìm thấy trong Đậu chổi là Saponin steroid (rucogenin và neoruscogenin), chịu trách nhiệm về tác dụng dược lý của nó; các thành phần khác đã được phân lập, bao gồm sterol, triterpen, flavonoid, coumarin, spartein, tyramin và axit glycolic. Hơn nữa, một số ứng dụng truyền thống của loài dường như liên quan đến các hợp chất cụ thể, vì nồng độ ruscogenin cao nhất nằm trong thân rễ.

Có một tài liệu rất lớn về giá trị dược liệu của các thành phần sinh hóa trong Đậu chổi, bao gồm 17 saponin steroid (đặc trưng bởi spirostanol hoặc furostanol aglycon, đặc biệt là hai từ nhóm đầu tiên, ruscogenin và neoruscogenin, nhưng cũng có aculeoside), flavonoid, axit chrysophanic , axit glycolic, phenol và benzofuran. Lượng saponin steroid có hoạt tính dược lý trong thực vật có vẻ thay đổi nhưng thường cao nhất ở thân rễ và rễ.

Các saponin là một chất co mạch mạnh với tác dụng làm giảm phù nề, hoạt động như một chất chủ vận trên các thụ thể adrenergic của cơ trơn tĩnh mạch và làm giảm tính thấm của mạch máu và đã được sử dụng làm thuốc lợi tiểu và thuốc nhuận tràng nhẹ. Do đó, chúng đã được sử dụng trong điều trị ung thư, các vấn đề về tuần hoàn (chẳng hạn như phù nề) và bệnh tiểu đường vì chúng có hiệu quả và ít tác dụng phụ. Chiết xuất Flavonoid và axit phenolic có đặc tính kháng khuẩn và chống oxy hóa.

Vỏ của quả đã được tìm thấy có chứa anthocyanin pelargonidin 3-O-rutinoside (64%), pelargonidin 3-O-glucoside (16%) và pelargonidin 3-O-trans-p-coumaryl-glucoside.

== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Cascara Sagrada – Vị thuốc nhuận tràng, trị táo bón

3 Tác dụng của Đậu chổi

Ruscogenin, một trong những thành phần chính của cây Đậu chổi, có khả năng phát huy tác dụng chống viêm bằng cách ức chế TNF-alpha do biểu hiện của ICAM-1 gây ra ở cả mức độ mRNA và protein. Nó cũng ngăn chặn kích hoạt NF-kappaB bằng cách giảm chuyển vị NF-kappaB p65 và hoạt động liên kết DNA. Trong một nghiên cứu khác, ruscogenin đã được chứng minh là có tác dụng ức chế elastase, một trong những hệ thống enzyme tham gia vào quá trình luân chuyển các thành phần chính của chất vô định hình quanh mạch máu.

Các hợp chất phenolic và saponin được phân lập từ cây Đậu chổi làm giảm khả năng tăng thấm do thrombin gây ra ở các tế bào nội mô vi mạch của con người (HMEC-1) trong ống nghiệm.

3.1 Chống rối loạn tuần hoàn, chẳng hạn như suy tĩnh mạch mãn tính

Đậu chổi giúp co các tĩnh mạch và cho phép máu quay trở lại tim. Các nghiên cứu báo cáo rằng chiết xuất Đậu chổi làm giảm đáng kể stress và sưng quanh cẳng chân và mắt cá chân ở người lớn bị suy tĩnh mạch mạn.

3.2 Giúp giảm viêm

Tình trạng viêm mãn tính và kéo dài có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe và làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh. Ruscogenin trong cây Đậu chổi có tác dụng chống viêm và giúp ngăn chặn các tín hiệu và dấu hiệu viêm, do đó có khả năng ngăn ngừa tổn thương do viêm gây ra.

3.3 Làm giảm các triệu chứng hạ huyết áp thế đứng

Hạ huyết áp thế đứng là một vấn đề phổ biến ở người lớn tuổi, trong đó huyết áp giảm đột ngột khi một người đứng lên quá nhanh. Nó được đặc trưng bởi cảm giác lâng lâng, chóng mặt, suy nhược và buồn nôn và xảy ra do sự suy yếu của các phản xạ bình thường liên quan đến tuổi tác. Đậu chổi giúp co tĩnh mạch, ngăn ngừa các triệu chứng của hạ huyết áp thế đứng.

3.4 Giảm nguy cơ mắc bệnh trĩ

Mặc dù thiếu bằng chứng để chứng minh cho tuyên bố này, nhưng cây Đậu chổi được sử dụng trong y học thay thế để điều trị bệnh trĩ và các tình trạng mạch máu khác vì nó giúp giảm sưng và thúc đẩy sự co bóp của tĩnh mạch.

== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Thiên môn đông là dược liệu gì? Công dụng và cách dùng

4 Sử dụng Đậu chổi (thuốc Butcher’s Broom) trong y học

4.1 Liều lượng

Không có liều lượng an toàn được khuyến nghị chính thức cho chiết xuất Đậu chổi. Tuy nhiên, các liều sau đây dường như có hiệu quả nhất trong các nghiên cứu:

• Rễ khô: 1,5-3 gam mỗi ngày.
• Thuốc viên hoặc viên nang: 200 mg 2-3 lần một ngày.
• Chiết xuất chất lỏng hoặc cồn thuốc: 3-6 mL mỗi ngày.

Các chất bổ sung viên nang thường chứa sự kết hợp của Đậu chổi (150mg chiết xuất khô), Hesperidin methyl chalcon và axit ascorbic .

4.2 Tác dụng phụ

Đậu chổi dường như an toàn cho hầu hết mọi người với ít hoặc không có tác dụng phụ. Tuy nhiên, nếu tác dụng phụ xảy ra, chúng có thể bao gồm: buồn nôn, nôn mửa, khó chịu ở dạ dày, tiêu chảy.

Một trường hợp phụ nữ mắc bệnh tiểu đường đã báo cáo rằng Đậu chổi đã gây ra tỷ lệ nhiễm toan ceton do tiểu đường, một tình trạng có khả năng gây tử vong được đặc trưng bởi nồng độ cao của các hợp chất được gọi là ceton trong máu.

Đậu chổi cũng có thể làm giảm sự hấp thụ khoáng chất (đặc biệt là Kẽm và Sắt) vì nó có chứa saponin là hợp chất thực vật có thể hoạt động như chất kháng dinh dưỡng.

Đậu chổi không được khuyến khích cho những trường hợp sau: Trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, những người dùng thuốc thận hoặc huyết áp.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Nazneen Memon (Ngày đăng 7 tháng 9 năm 2022). What Is Butcher’s Broom Good For? Uses & Benefits, MedicineNet. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023. 

2. Tác giả Peter A. Thomas, Tarek A. Mukassabi (Ngày đăng 22 tháng 5 năm 2014). Biological Flora of the British Isles: Ruscus aculeatus, Besjournals.onlinelibrary.wiley. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023.