Chay (Artocarpus lakoocha Roxb.)
Chay được biết đến với khả năng ức chế như kháng khuẩn, kháng lao, kháng vi rút, kháng nấm, kháng tiểu cầu, chống viêm khớp, ức chế tyrosinase, gây độc tế bào… Trong bài viết này, Thuốc Gia Đình xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết hơn về loại thực vật này.
1 Chay là cây gì ?
Chay có tên gọi là Artocarpus lakoocha Roxb., thuộc họ Dâu tằm – Moraceae.
Chay thường được gọi là “lakuchi” ở Ấn Độ, “lokhat” ở Thái Lan và “tampang” ở Malaysia. Cây chủ yếu được biết đến với gỗ và quả ăn được do đặc tính dinh dưỡng tuyệt vời của nó.
1.1 Đặc điểm thực vật
Cây gỗ cao 10m, thân to đến 40cm; cành non có lông nâu. Lá có phiến dài 20-40cm, rộng 17-20cm, nhám, chóp tròn, gốc tù, mép có răng nhỏ, gần bên 9-15 đôi rất lồi ở mặt dưới; cuống lá 1,5-2,5cm, có lông nâu.
Hoa đơn tính, hoa đực và hoa cái ở đầu hình cầu riêng biệt nhưng trên cùng một cây. Hoa đực có màu vàng cam trong khi hoa cái có màu đỏ. Cụm hoa đực (Dái đực) to 1,5x1cm trên cuống ngắn. Quả có màu xanh lục đến vàng xỉn, và cuối cùng chuyển sang màu vàng hơi nâu hồng khi chín hoàn toàn với cùi chua ngọt.
1.2 Đặc điểm phân bố và sinh thái
Chay được tìm thấy mọc ở rừng đồi đất thấp, đất trống và đôi khi là làng mạc, ở độ cao tới 300m. Nó phân bố cục bộ dọc theo Đường Mandai, trong Rừng đầm lầy Nee Soon và Pulau Ubin. Nó thích đất sâu, thoát nước tốt và phát triển tốt trong đất thấm sâu với độ ẩm tốt.
Cây phân bố khắp tiểu lục địa Ấn Độ và Đông Nam Á và có ở một số nước châu Á như Bangladesh, Bhutan, Nepal, Myanmar, Sri Lanka, Thái Lan, Malaysia, Singapore, Việt Nam, Campuchia và Lào.
1.3 Thu hái và chế biến
Chay sử dụng vỏ và hạt – Cortex et Semen Artocarpi Lakoochae, để thu hoạch và chế biến dược liệu trong các bài thuốc.
2 Thành phần hóa học
Quả chay có chứa các hợp chất polyhydric phenolic 2:4:3′:5′-tetrahydroxystillbene. Còn ở vỏ thân cây có chứa 2 triterpen kết tinh là lupeol và acetat B-amyrin.
Chiết xuất từ quả chay có chứa nhiều Flavonoid, tanin, terpenoid, Saponin, glycoside, alkaloid và steroid.
Ngoài ra, quả chay có hương vị độc đáo không dễ tìm thấy ở bất kỳ loại quả nào khác. Hương vị là một hỗn hợp của ngọt, thơm và chua. Nó được sử dụng để chữa các vấn đề về da cũng như là một nguồn khoáng chất, vitamin, polyphenol và chất xơ khổng lồ, mang lại lợi ích cho sức khỏe khi sử dụng.
3 Tác dụng của Chay
Vỏ và hạt của cây Chay được sử dụng cho nhiều bệnh về gan và dạ dày. Nó được sử dụng trong điều trị chống viêm và hoạt động như một chất chống lão hóa da với tác dụng làm trắng da.
Quả chay cũng giúp giảm các vấn đề về rụng tóc và giúp mọc lại tóc từ các nang tóc, đồng thời làm cho các sợi tóc chắc khỏe hơn.
Trong dân gian người ta thường sử dụng các bộ phận của cây Chay trong các trường hợp như:
- Nước ép và hạt của cây này được sử dụng làm thuốc tẩy và vỏ cây được sử dụng làm chất làm se da.
- Rễ dùng làm thuốc bồi bổ, lá dùng chữa cổ chướng.
- Chiết xuất từ gỗ lõi dạng năng lượng đã và đang được sử dụng như một chất làm trắng da hiệu quả và kinh tế.
- Cây chay được sử dụng trong y học cổ truyền Thái Lan để điều trị chống viêm và cũng như một chất chống lão hóa da.
- Chiết xuất từ cây chay có hiệu quả trong điều trị bệnh sán dây.
- Rễ của cây là một chất làm se da và được dùng làm thuốc tẩy.
- Chiết xuất bão hòa được sử dụng làm thuốc đắp ngoài da và vỏ cây được sử dụng để điều trị đau đầu.
- Trái cây có thể được sử dụng làm thực phẩm bổ sung để chống suy dinh dưỡng và giảm nguy cơ mắc một số bệnh.
- Nhựa và nước vỏ cây dùng ngoài chữa nhọt, mụn nhọt, vết cắt và vết thương.
- Vỏ cây ngâm được dùng làm thuốc đắp chữa các bệnh ngoài da. Vỏ cây dùng trị nhức đầu.
4 Chay có thể gây ra những tác dụng phụ nào khi sử dụng ?
Khi sử dụng liên tục quả Chay có thể gây ra một số vấn đề sau:
- Các bệnh về da
- Bệnh chảy máu: khi uống sữa nóng với quả chay có thể dẫn đến rối loạn chảy máu
5 Tài liệu tham khảo
- Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1 (Xuất bản năm 2021). Chay, trang 405-406, từ điển cây thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 26 tháng 7 năm 2023.
- Tác giả Arun Kumar Gupta và cộng sự, ngày đăng báo năm 2020. Artocarpus lakoocha Roxb. and Artocarpus heterophyllus Lam. Flowers: New Sources of Bioactive Compounds, pmc. Truy cập ngày 26 tháng 7 năm 2023.