Acebutolol
Bài viết biên soạn dựa theo
Dược thư quốc gia Việt Nam, lần xuất bản thứ ba
Do Bộ Y Tế ban hành Quyết định số 3445/QĐ-BYT ngày 23 tháng 12 năm 2022
ACEBUTOLOL
Tên chung quốc tế: Acebutolol.
Mã ATC: C07AB04.
Loại thuốc: Chẹn beta-adrenergic.
1 Dạng thuốc và hàm lượng
Viên nén, viên nang: 100 mg, 200 mg, 400 mg.
2 Dược lực học
Acebutolol là thuốc chẹn chọn lọc thụ thể beta1 adrenergic và có tác dụng dược lý tương tự các thuốc chẹn beta giao cảm khác. Ở liều thấp, acebutolol có tác dụng ức chế chọn lọc do cơ chế cạnh tranh với các chất dẫn truyền thần kinh giao cảm trên thụ thể beta1 ở tim, trong khi có rất ít tác dụng trên thụ thể beta2 ở phế quản và cơ trơn mạch máu. Ở liều cao (trên 800 mg/ngày), thuốc mất tác dụng chọn lọc và ức chế cạnh tranh cả trên thụ thể beta1và beta2. Bên cạnh đó, acebutolol còn thể hiện hoạt tính giao cảm nội tại yếu (hoạt tính chủ vận một phần trên thụ thể beta). Thuốc cũng có tác dụng ổn định màng tế bào trên tim, tương tự như quinidin, nhưng chỉ xuất hiện khi dùng liều cao và thường không rõ ràng ở liều thường dùng trong lâm sàng.
Tác dụng dược lý của thuốc là do tác dụng của cả acebutolol chưa chuyển hóa và chất chuyển hóa chính (diacetolol). Diacetolol có hoạt tính mạnh tương đương acebutolol, và có hoạt tính chọn lọc beta, cao hơn so với acebutolol trên động vật thí nghiệm. Diacetolol cũng có hoạt tính giao cảm nội tại yếu, nhưng không có tác dụng ổn định màng tế bào.
Do cơ chế tác dụng trên, acebutolol và chất chuyển hóa diacetolol làm giảm tần số tim, đặc biệt tim đập nhanh do gắng sức, và làm giảm co bóp cơ tim; cả hai tác dụng này bị đảo ngược một phần do thuốc có hoạt tính giao cảm nội tại (Intrinsic Sympathomimetic Activity, viết tắt là ISA), nên tần số tim lúc nghỉ giảm do thuốc thường ít hơn (khoảng 3 nhịp đập/phút) so với các thuốc chẹn beta khác không có ISA. Cung lượng tim lúc nghỉ cũng như khi gắng sức bị giảm hoặc không thay đổi trong khi điều trị acebutolol. Giảm co bóp cơ tim và tần số tim do acebutolol dẫn đến giảm tiêu thụ oxy của cơ tim, điều này giải thích tính hiệu quả của acebutolol trong cơn đau thắt ngực ổn định mạn tính. Acebutolol làm giảm huyết áp tâm thu và tâm trương lúc nghỉ và khi gắng sức. Chưa xác định chính xác được cơ chế tác dụng giảm huyết áp của acebutolol. Thuốc làm giảm huyết áp ở người tăng huyết áp có renin thấp và cả ở người tăng huyết áp có renin bình thường hoặc cao.
Acebutolol còn có tác dụng chống loạn nhịp tim, thuộc loại thuốc chống loạn nhịp nhóm II. Tác dụng chống loạn nhịp và điện sinh của acebutolol qua trung gian chủ yếu do hoạt tính chẹn beta của thuốc. Acebutolol làm chậm dẫn truyền trong nút nhĩ thất và làm tăng tính trơ của nút nhĩ thất, mà không tác động nhiều đến thời gian hồi phục nút xoang, thời kỳ trơ hữu hiệu của nhĩ hoặc thất, hoặc thời gian dẫn truyền HV (dẫn truyền thất).
3 Dược động học
3.1 Hấp thu
Sau khi uống, nồng độ đỉnh của acebutolol và diacetolol tương ứng đạt được sau 2 và 4 giờ. Thức ăn không ảnh hưởng đáng kể đến hấp thu thuốc. Ở người bình thường hoặc tăng huyết áp, acebutolol bắt đầu tác dụng trong vòng 1 – 1,5 giờ đối với tần số tim lúc nghỉ, do phản xạ hoặc do gắng sức và huyết áp tâm thu, tác dụng tối đa sau 2 – 8 giờ và có thể kéo dài tới 24 giờ hoặc lâu hơn. Sau khi uống một liều đơn 300mg ở người bị ngoại tâm thu thất, acebutolol làm hết ngoại tâm thu thất trong khoảng 1 giờ, tối đa sau 4 – 6 giờ và có thể kéo dài tới 10 giờ.
3.2 Phân bố
Acebutolol và diacetolol phân bố rộng trong cơ thể, nhưng cả hai chất ít tan trong lipid và ít vào được TKTW. Cả hai chất qua được nhau thai và phân bố trong sữa mẹ với nồng độ còn cao hơn cả nồng độ trong huyết tương mẹ. Acebutolol liên kết protein huyết tương với tỷ lệ 26%, và khoảng 50% liên kết với hồng cầu.
3.3 Chuyển hóa
Acebutolol được hấp thu tốt ở Đường tiêu hóa, nhưng phần lớn bị chuyển hóa lần đầu ở gan. Mặc dù vậy, Sinh khả dụng đường uống của acebutolol được ghi nhận khoảng 40%. Chất chuyển hóa chính qua gan của acebutolol là diacetolol.
3.4 Thải trừ
Nửa đời thải trừ huyết tương của acebutolol là 3 – 4 giờ và của diacetolol là 8 – 13 giờ. Nửa đời thải trừ của cả hai chất sẽ dài hơn khi sử dụng thuốc cho người cao tuổi. Trên bệnh nhân suy thận nặng, nửa đời thải trừ của diacetolol có thể kéo dài đến 32 giờ. Acebutolol và diacetolol thải trừ qua nước tiểu và qua mật, và có thể trải qua chu trình ruột gan. Acebutolol có thể bị thải trừ trực tiếp từ thành ruột non và trên 50% liều uống có thể tìm lại trong phân. Acebutolol và diacetolol có thể loại bỏ khỏi cơ thể bằng thẩm tách máu.
4 Chỉ định
Tăng huyết áp: Dùng đơn độc hoặc phối hợp với các thuốc chống tăng huyết áp nhóm khác, đặc biệt là thuốc lợi tiểu nhóm thiazid.
Loạn nhịp thất: Điều trị và dự phòng tái phát các ngoại tâm thu thất bao gồm các loại ngoại tâm thu đơn dạng và đa dạng, và/hoặc ngoại tâm thu ghép và các phức hợp R trên T.
Đau thắt ngực mạn tính ổn định: Acebutolol có thể làm giảm tần suất cơn đau thắt ngực, giảm liều dùng Nitroglycerin và tăng dung nạp gắng sức. Chỉ định này chưa được chấp nhận ở một số nước (như Mỹ).
5 Chống chỉ định
Sốc tim, suy tim chưa kiểm soát được, nhịp tim chậm (dưới 45 – 50 nhịp/phút), huyết áp thấp (dưới 100/60 mmHg), hội chứng suy nút xoang, (Blốc) nhĩ thất độ 2 – 3, toan chuyển hóa, rối loạn tuần hoàn ngoại vi nặng, u tủy thượng thận chưa điều trị.
Mẫn cảm với acebutolol hoặc với các thuốc chẹn beta.
6 Thận trọng
Đau thắt ngực kiểu Prinzmetal: Dùng rất thận trọng
Suy thận: Không có chống chỉ định dùng acebutolol trên bệnh nhân suy thận do thuốc vừa thải trừ qua thận vừa thải trừ qua đường tiêu hóa. Cần thận trọng khi sử dụng liều cao trên bệnh nhân suy thận nặng để tránh tích lũy thuốc (xem thêm phần Liều lượng cho bệnh nhân suy thận).
Suy gan: Acebutolol cũng cần được dùng thận trọng trên bệnh nhân suy gan.
Bệnh lý co thắt phế quản: Nói chung không nên sử dụng các thuốc chẹn beta giao cảm cho người có bệnh lý co thắt phế quản. Tuy nhiên, do acebutolol là thuốc chẹn chọn lọc beta, nên có thể sử dụng liều thấp trong trường hợp bệnh nhân không đáp ứng hoặc không dung nạp với các trị liệu thay thế. Lưu ý, do tác dụng chẹn chọn lọc beta1, không hoàn toàn và phụ thuộc liều, nếu bắt buộc phải sử dụng acebutolol trên bệnh nhân có bệnh lý co thắt phế quản, cần bắt đầu với liều thấp, chia nhỏ liều và chuẩn bị sẵn các thuốc giãn phế quản để xử trí khi cần thiết.
Suy tim: Các thuốc chẹn beta giao cảm có thể làm nặng thêm suy tim, vì vậy không dùng acebutolol nếu suy tim chưa kiểm soát được (xem Chống chỉ định), nhưng có thể dùng cho các trường hợp suy tim đã kiểm soát được bằng các thuốc digitalis và/hoặc lợi tiểu. Lưu ý, cả digitalis và chẹn beta đều làm giảm dẫn truyền nhĩ thất. Nếu suy tim không cải thiện, cần dừng acebutolol.
Ngừng thuốc: Khi ngừng thuốc, phải giảm liều từ từ trong vòng 2 tuần. Dừng thuốc đột ngột có thể làm tăng nặng bệnh, điều này đặc biệt quan trọng đối với bệnh nhân có bệnh động mạch vành hoặc suy tim.
Bệnh mạch ngoại vi: Các thuốc chẹn beta làm giảm cung lượng tim, thúc đẩy hoặc làm nặng thêm triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi. Không dùng trong bệnh động mạch ngoại vi nặng (xem mục Chống chỉ định), cần phải chú ý với các bệnh nhân này và theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu tiến triển tắc nghẽn động mạch trên bệnh nhân. Vảy nến: Cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định dùng thuốc chẹn beta cho bệnh nhân vảy nến.
Dùng các thuốc gây mê và phẫu thuật lớn: Phải dùng thận trọng acebutolol cho người có phẫu thuật lớn cần phải gây mê. Cần thiết phải ngừng liệu pháp chẹn beta trước các phẫu thuật lớn là vấn đề còn tranh cãi. Khi đã quyết định ngừng chẹn beta trước khi phẫu thuật, phải ngừng thuốc ít nhất 24 giờ. Nếu tiếp tục dùng thuốc chẹn beta, giảm nguy cơ loạn nhịp nhưng tăng nguy cơ tụt huyết áp và khó duy trì hoặc khởi động lại tim đập trong khi phẫu thuật ở người đã dùng thuốc chẹn beta. Tác dụng của acebutolol có thể đảo ngược bằng cách cho dùng các thuốc chủ vận beta (như dobutamin, isoproterenol). Nếu người bệnh tiếp tục dùng acebutolol trước khi phẫu thuật, phải đặc biệt chú ý khi dùng các thuốc gây mê ức chế cơ tim (như cyclopropan, ether, triclorethylen) và phải giảm liều acebutolol thấp nhất có thể. Có thể bảo vệ người bệnh chống lại các phản ứng đối giao cảm bằng cách tiêm tĩnh mạch atropin.
Đái tháo đường: Các thuốc chẹn beta có khả năng làm tăng Insulin gây hạ đường huyết và che lấp các dấu hiệu của hạ đường huyết như nhịp tim nhanh, tuy nhiên thường không ảnh hưởng đến các dấu hiệu khác như chóng mặt hay đổ mồ hôi. Bệnh nhân đái tháo đường cần được cảnh báo về khả năng che lấp các dấu hiệu của hạ đường huyết.
Nhiễm độc giáp: Các thuốc chẹn beta có thể che lấp các dấu hiệu lâm sàng của nhiễm độc giáp (dấu hiệu nhịp tim nhanh). Ngừng đột ngột các thuốc chẹn beta có thể thúc đẩy cơn bão giáp trạng, vì vậy với những bệnh nhân nghi ngờ có nhiễm độc giáp nếu cần dừng acebutolol thì phải được theo dõi chặt chẽ. Cần dùng thận trọng thuốc chẹn beta cho những người có tiền sử phản ứng phản vệ với các loại dị ứng nguyên vì thuốc chẹn beta có thể làm tăng tính mẫn cảm với dị ứng nguyên và làm phản ứng phản vệ nặng thêm, có thể không đáp ứng với liều thông thường epinephrin dùng để điều trị phản ứng phản vệ.
7 Thời kỳ mang thai
Không nên dùng acebutolol trong 3 tháng đầu thai kỳ trừ khi thật cần thiết và phải sử dụng với liều thấp nhất có thể.
Sử dụng acebutolol trong giai đoạn cuối của thai kỳ có thể dẫn đến hiện tượng trẻ sinh ra nhẹ cân, hạ đường huyết, nhịp chậm, hạ huyết áp và các biến chứng tim hoặc phổi.
Các thuốc chẹn beta có thể làm giảm tưới máu nhau thai, có thể dẫn đến thai chết trong tử cung và sinh non.
Do chưa có các nghiên cứu có kiểm soát đầy đủ về việc sử dụng acebutolol trên phụ nữ mang thai, chỉ dùng thuốc khi đã cân nhắc kỹ giữa lợi ích chữa bệnh và nguy cơ đối với thai.
8 Thời kỳ cho con bú
Acebutolol và diacetolol bài tiết ra sữa với tỷ lệ nồng độ trong sữa/nồng độ trong huyết tương tương ứng là 7,1 và 12,2. Không khuyến cáo sử dụng acebutolol cho phụ nữ đang cho con bú.
9 Tác dụng không mong muốn (ADR)
Các ADR thường gặp và các ADR nghiêm trọng của acebutolol chủ yếu liên quan đến hoạt tính chẹn beta giao cảm. ADR thường được báo cáo trong các thử nghiệm lâm sàng là mệt mỏi và rối loạn tiêu hóa, ADR nghiêm trọng bao gồm suy tim, blốc nhĩ thất và co thắt phế quản.
Dưới đây liệt kê các ADR được ghi nhận trong các thử nghiệm lâm sảng, sắp xếp theo hệ cơ quan và theo tần suất gặp. Đồng thời cũng liệt kê các ADR được tổng hợp từ các báo cáo tự nguyện trong giai đoạn sau khi thuốc ra thị trường – trong những trường hợp này, tần suất gặp không ước đoán được và sẽ được ghi là “Chưa xác định được tần suất”.
9.1 Rất thường gặp
Miễn dịch: kháng thể kháng nhân.
Thần kinh: mệt mỏi.
Tiêu hóa: rối loạn tiêu hóa.
9.2 Thường gặp
Tâm thần: trầm cảm, ác mộng.
Thần kinh: đau đầu, chóng mặt.
Tiêu hóa: buồn nôn, tiêu chảy.
Thị giác: giảm thị lực.
Hô hấp: khó thở.
Da: ban da.
9.3 Ít gặp
Hệ miễn dịch: hội chứng giống Lupus.
Chưa xác định được tần suất
Tâm thần: rối loạn tâm thần, ảo giác, lú lẫn, mất ham muốn tình dục, rối loạn giấc ngủ.
Thần kinh: dị cảm, các rối loạn hệ TKTW.
Thị giác: khô mắt
Tim: suy tim, nghẽn nhĩ thất độ 1, tăng nặng nghẽn nhĩ thất, chậm nhịp.
Mạch: chứng khập khiễng cách hồi, hội chứng Raynaud, tím tái ngoại vi và lạnh ngoại vi, tụt huyết áp.
Hô hấp: viêm phổi, thâm nhiễm phổi, co thắt phế quản.
Tiêu hóa: nôn.
Rối loạn chung: hội chứng dừng thuốc.
Gan mật: tăng enzym gan, tổn thương gan chủ yếu là tế bào gan.
10 Liều lượng và cách dùng
10.1 Tăng huyết áp
Người lớn, liều uống khởi đầu thông thường là 400 mg/lần/ngày hoặc 200 mg/lần, 2 lần/ngày.
Nếu chưa kiểm soát được huyết áp sau 2 tuần điều trị, tăng liều thành 400 mg/lần, 2 lần/ ngày có thể đạt tác dụng tối ưu.
Trong trường hợp tăng huyết áp nặng, có thể tăng liều đến tối đa 1,2 g/ngày, chia thành nhiều liều nhỏ, hoặc cân nhắc bổ sung thuốc hạ huyết áp thứ hai như nifedipin hoặc liều nhỏ thuốc lợi tiểu thiazid.
10.2 Đau thắt ngực
Người lớn, liễu uống khởi đầu thông thường là 400 mg/lần/ngày (hoặc 200 mg/lần, 2 lần/ngày).
Trong trường hợp nặng, có thể dùng liều 300 mg/lần, 3 lần/ngày.
Tổng liều có thể tăng đến 1,2 g/ngày nếu cần thiết. Khi giảm liều phải giảm dần như khi tăng liều.
10.3 Loạn nhịp
Người lớn: liều uống khởi đầu là 200 mg/lần, 2 lần/ ngày. Liều có thể được hiệu chỉnh tăng dần theo đáp ứng, lên đến 1,2 g/ngày. Chia liều nhỏ sẽ kiểm soát bệnh tốt hơn dùng đơn liều trong ngày. Khi ngừng điều trị, nên giảm liều từ tử trong khoảng 2 tuần.
Người cao tuổi: Người cao tuổi có sinh khả dụng đường uống cao gấp 2 lần so với người bình thường, vì vậy thường cần liều duy trì thấp hơn. Không dùng liều cao quá 800 mg/ngày ở người cao tuổi. Lưu ý đánh giá chức năng thận, giảm liều nếu có suy thận tử trung bình đến nặng.
Suy thận: Liều acebutolol cần giảm 50% khi mức lọc cầu thận từ 25 – 50 ml/phút và giảm 75% khi mức lọc cầu thận dưới 25 ml/ phút. Số lần chia liều không được vượt quá 1 lần/ngày.
Trẻ em: Độ an toàn và hiệu quả của thuốc trên trẻ em chưa được thiết lập.
11 Tương tác thuốc
Acebutolol có thể có tác dụng cộng hưởng khi dùng phối hợp với các thuốc hủy catecholamin như reserpin, gây ra nhịp chậm đáng kể hoặc tụt huyết áp.
Không nên sử dụng acebutolol đồng thời với Verapamil hoặc trong vòng vài ngày điều trị verapamil (và ngược lại).
Thận trọng đặc biệt khi dùng cùng với bất kỳ thuốc nào trong nhóm chẹn kênh calci, đặc biệt là Diltiazem. Tăng nguy cơ trầm cảm đã được báo cáo khi dùng đồng thời các thuốc chẹn beta với diltiazem.
Thuốc chống loạn nhịp tim nhóm I (như disopyramid) và amiodaron có thể làm tăng thời gian dẫn truyền nhĩ và gây ra tác dụng ức chế co cơ khi dùng đồng thời với thuốc chẹn beta.
Ở những bệnh nhân đái tháo đường không ổn định và phụ thuộc insulin, có thể cần phải giảm liều các thuốc điều trị đái tháo đường. Tuy nhiên thuốc chẹn beta cũng có thể làm giảm hiệu quả của glibenclamid. Các thuốc chẹn beta làm mờ dấu hiệu của tụt đường huyết (xem thêm phần Thận trọng).
Ít có khả năng gặp tương tác thuốc do đẩy nhau khỏi vị trí gắn kết với protein huyết tương vì cả acebutolol và diacetolol đều ít liên kết với protein huyết tương.
Nếu thuốc chẹn beta được sử dụng đồng thời với clonidin, không nên dừng Clonidin trong vòng một vài ngày sau khi dùng thuốc chẹn beta.
Acebutolol có thể đối kháng tác dụng với các thuốc giống giao cảm và các thuốc giãn phế quản nhóm xanthin.
Phối hợp thuốc chẹn beta với Digoxin có thể gây ra chậm nhịp nghiêm trọng.
Tác dụng hạ huyết áp của các thuốc chẹn beta có thể bị giảm khi sử dụng đồng thời với các thuốc chống viêm không steroid.
Phối hợp với thuốc chống trầm cảm 3 vòng, thuốc nhóm barbiturat và phenothiazin cũng như phối hợp với các thuốc điều trị tăng huyết áp khác có thể làm tăng tác dụng hạ huyết áp của thuốc chẹn beta. Thận trọng khi sử dụng cùng các thuốc gây mê (xem thêm phần Thận trọng).
Có nguy cơ về mặt lý thuyết khi dùng đồng thời các thuốc ức chế monoamin oxidase và liều cao các thuốc chẹn beta, ngay cả khi là các thuốc có tác dụng chọn lọc trên tim, có thể gây tăng huyết áp.
Sử dụng đồng thời fingolimod với các thuốc chẹn beta có thể làm tăng tác dụng làm chậm nhịp tim, và phối hợp này không được khuyến cáo. Khi phối hợp thuốc này được coi là cần thiết, nên có những theo dõi thích hợp khi bắt đầu điều trị.
12 Quá liều và xử trí
12.1 Triệu chứng
Nhịp quá chậm, nghẽn nhĩ thất, blốc dẫn truyền trong thất, tụt huyết áp, suy tim tăng nặng, động kinh và có thể co thắt phế quản, hạ đường huyết.
12.2 Xử trí
Rửa dạ dày.
Nhịp chậm: Tiêm tĩnh mạch atropin 1 – 3 mg, chia 3 lần. Nếu chưa có đáp ứng cho thêm isoproterenol tĩnh mạch (5 microgam/phút), theo dõi liên tục cho tới khi có đáp ứng.
Tụt huyết áp dai dẳng: Cần cho các thuốc kích thích giao cảm như epinephrin, dopamin hoặc dobutamin.
Trong những trường hợp ngộ độc nghiêm trọng với suy giảm tuần hoàn không đáp ứng với atropin và catecholamin, tiêm tĩnh mạch glucagon 10 – 20 mg có thể cải thiện đáng kể. Đặt máy tạo nhịp khi rối loạn nhịp nặng.
Co thắt phế quản: Cần cho các thuốc nhóm theophylin như aminophylin hoặc kích thích beta, giao cảm như terbutalin. Thẩm tách máu có thể loại được acebutolol.
Cập nhật lần cuối: 2020.
