Rau Đắng Biển (Bacopa Monnieri (L.) Wettst.)
Rau đắng biển được sử dụng rộng rãi bởi công dụng kích thích tiêu hóa, chống viêm, trợ thần kinh, trợ tim. Vậy, vị thuốc này có tác dụng gì? Và sử dụng Rau đắng biển thế nào mang lại hiệu quả tối ưu nhất? Mời quý bạn đọc tìm hiểu trong bài viết sau đây.
1 Giới thiệu về cây Rau đắng biển
Rau Đắng biển còn có tên gọi khác là Rau Sam đắng, Cây ruột gà, Sam trắng, mọc ở nơi sáng và ẩm, các bãi hoang, bờ ruộng ven đường từ vùng ven biển lên tới độ cao 500m.
Tên khoa học của Rau đắng biển là Bacopa Monnieri (L.) Wettst. (Herpestis monnieri (L.) H.B.K.), thuộc họ Hoa mõm sói (Scrophulariaceae).
1.1 Đặc điểm thực vật
Cây thân thảo sống lâu năm, cao 10-20cm. Thân nhẵn, mọc bò ngang, mang rễ dài 10-40cm. Cành mọc đứng, mềm, nhẵn, rất đắng. Lá mọc đối, không cuống, mọng nước, thuôn, phiến hình muỗng, dài khoảng 1cm, rộng 3-5mm, gốc thuôn, đầu tù, nhẵn, gân chính khó nhìn ra.
Hoa mọc riêng lẻ ở nách lá, cuống dài 1cm, có 5 lá đài không đều nhau, 3 cái hình trái xoan, 2 cái hình chỉ, cao 5-6mm. Lá bắc dạng lá, lá bắc con hình sợi. Tràng 5 cánh hoa màu trắng, gần nhau, dính ở dưới thành ống, 4 nhị, chỉ nhị nhẵn. Nhụy có bầu, nhẵn. Quả nang hình trứng, có mũi nhọn, nhẵn, kèm vòi, bao quanh có đài. Hạt nhiều, nhỏ. Mùa hoa tháng 3-4.
1.2 Thu hái và chế biến
Bộ phận dùng: Toàn cây.
Thu hái quanh năm, rửa sạch, dùng tươi hoặc phơi hay sấy khô.
1.3 Đặc điểm phân bố
Tại Việt Nam, cây có ở Quảng Ninh, Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Ninh Bình, Thừa Thiên – Huế, Đà Nẵng, Bình Định, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Tây Ninh, Đồng Nai, Tp.Hồ Chí Minh, Vĩnh Long, Cần Thơ. Ngoài ra còn có ở Trung Quốc, Lào, Campuchia, các nước nhiệt đới và cận nhiệt khác.
1.4 Phân biệt Rau đắng biển và Rau đắng đất
| Rau đắng biển | Rau đắng đất | |
| Hình thái |
Lá mọc đối, hình muỗng Hoa màu trắng, có 5 cánh |
Lá mọc vòng 2-5 lá, hình mác hẹp Hoa màu lục nhạt, không cánh |
| Sinh thái | Ở độ cao dưới 500m | Ở độ cao dưới 100m |
| Tác dụng | Bảo vệ thần kinh, chủ yếu chữa suy nhược thần kinh | Dùng như Rau má, chữa vàng da, bệnh gan, mụn nhọt, giải độc, thanh nhiệt |
2 Thành phần hóa học
Các thành phần hoạt tính sinh học của Rau đắng biển thuộc về alkaloids, saponin, flavonoids, triterpenes và cucurbitacin, có vai trò tiềm năng trong việc bảo vệ thần kinh. Trong đó quan trọng nhất là các loại saponin triterpenoid dammarane được gọi là bacoside, với các gốc jujubogenin hoặc pseudojujubogenin dưới dạng đơn vị aglycone. Saponin mới được gọi là bacopasides I–XII đã được xác định gần đây. Các alkaloid brahmine, nicotin và herpestine đã được xếp vào danh mục, cùng với d-mannitol, apigenin, hersaponin, monnierasides I–III, cucurbitacins và plantainoside B. Thành phần được nghiên cứu nhiều nhất là bacoside A, được tìm thấy là sự pha trộn của bacoside A3, bacopacide II, bacopasaponin C, và một đồng phân jujubogenin của bacosaponin C. Trong một mẫu Rau đắng biển, đã báo cáo bacoside này, bao gồm bacopaside I (5,37%), bacoside A3 (5,59%), bacopaside II (6,9%), đồng phân bacopasaponin C (7,08%) và bacopasaponin C (4,18%).
== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Cây Ngải đắng – Vị thuốc lợi tiêu hóa, bổ thần kinh
3 Rau đắng biển có tác dụng gì?
3.1 Tác dụng dược lý
4 lợi ích chính của Rau đắng biển là khả năng phục hồi căng thẳng, cân bằng tâm trạng, sức khỏe nhận thức và hỗ trợ chống oxy hóa. Rau đắng biển hoạt động như một chất thích nghi và một chất kích thích thần kinh, giúp cơ thể thích nghi với căng thẳng và hỗ trợ chức năng nhận thức và tâm trạng. Điều này có lợi cho trẻ em mắc chứng rối loạn thiếu tập trung cho đến người già mắc bệnh Alzheimer. Nó cũng tăng cường hoạt động chống oxy hóa để hỗ trợ chức năng não và giúp sửa chữa các tế bào thần kinh bị tổn thương.
3.1.1 Phục hồi stress
Như đã mô tả ở trên, Rau đắng biển được coi là một chất thích nghi vì các hợp chất độc đáo của nó được gọi là bacoside. Toàn bộ chiết xuất thảo mộc được tiêu chuẩn hóa để chứa 12% bacoside khi được sử dụng trong hầu hết các nghiên cứu lâm sàng để đánh giá hiệu quả. Rau đắng biển đã được chứng minh là làm giảm mức độ cortisol, hormone gây căng thẳng chính của chúng ta. Hai nghiên cứu trên người kéo dài 12 tuần cho thấy dùng Rau đắng biển hàng ngày làm giảm đáng kể điểm lo lắng và trầm cảm ở người lớn so với giả dược.
3.1.2 Cân bằng tâm trạng
Các chất chuyển hóa hoạt động mạnh nhất trong Rau đắng biển được cho là bacoside và bacopasides. Chúng là những thành phần được nghiên cứu nhiều nhất được cho là chịu trách nhiệm cải thiện chức năng nhận thức, bao gồm cải thiện tâm trạng thông qua các chất dẫn truyền thần kinh. Một số thử nghiệm đã chứng minh rằng Rau đắng biển giúp tăng cường nhận thức bằng cách điều chỉnh các chất dẫn truyền thần kinh, chẳng hạn như acetylcholine, serotonin và dopamine.
3.1.3 Cải thiện nhận thức
Trên lâm sàng, Rau đắng biển đã được chứng minh là cải thiện nhận thức ở thanh thiếu niên khỏe mạnh mà không có tác dụng phụ. Chiết xuất Rau đắng biển 300mg được dùng cho 42 sinh viên y khoa khỏe mạnh từ 19-22 tuổi trong 6 tuần. Các bài kiểm tra trí nhớ logic, chẳng hạn như các con số và khả năng thu hồi thông tin, và các bài kiểm tra khả năng hiểu ngôn ngữ, tất cả đều cho thấy sự cải thiện đáng kể về mặt thống kê so với giả dược. Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng với giả dược khác trên 20 người trưởng thành trong độ tuổi từ 60-75 cho thấy những cải thiện về trí nhớ ngắn hạn, tốc độ xử lý, sự chú ý và trầm cảm một cách an toàn và bền vững mà không có tác dụng phụ bất lợi.
3.1.4 Hỗ trợ chống oxy hóa
Rau đắng biển cũng tăng cường bảo vệ thần kinh bằng cách tăng hoạt động của enzyme Glutathione Peroxidase (GPx) và superoxide dismutase (SOD). GPx và SOD là các enzym làm giảm các gốc có hại có thể gây tổn thương tế bào trong cơ thể, thành các phân tử vô hại như oxy thông thường, rượu và hydro peroxide. Nâng cao hoạt động của các enzym GPx và SOD trong cơ thể giúp tăng cường hoạt động chống oxy hóa để bảo vệ tế bào khỏi các phân tử có hại được gọi là các gốc tự do có thể góp phần gây ra stress oxy hóa. Các hoạt động khác của Rau đắng biển bao gồm giảm viêm dây thần kinh và chống lại các cụm protein bất thường, chẳng hạn như sự hình thành beta-amyloid – một trong những căn nguyên dẫn tới bệnh Alzheimer.
3.1.5 Các tác dụng khác
Ngăn ngừa ung thư: Rau đắng biển có tác dụng chống lại các dòng tế bào ung thư, bao gồm: ung thư vú, ung thư gan, ung thư ruột kết, u nguyên bào thần kinh…
Quản lý tiểu đường: Nghiên cứu đã chứng minh Rau đắng biển làm giảm lượng đường trong huyết thanh và tăng trọng lượng cơ thể chuột mắc bệnh tiểu đường.
Bệnh Parkinson: Bacoside trong Rau đắng biển thể hiện sự giảm tổng hợp α-synuclein và ngăn chặn quá trình thoái hóa thần kinh dopaminergic, phục hồi chất lipid của tuyến trùng.
== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Rau sam – Thực phẩm bổ dưỡng, cũng là vị thuốc hữu ích
3.2 Công dụng theo y học cổ truyền
Rau đắng biển có tính mát, vị đắng, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu thũng, khai vị kích thích, thông hơi, nhuận tràng.
Trong đông y, Rau đắng biển được dùng trong trị suy nhược thần kinh, mất trương lực cơ, động kinh, mất tiếng, viêm phế quản cấp, ho, hen; cũng dùng chữa xích bạch lỵ, mắt đỏ sưng đau, da sưng đỏ, nhức mỏi tê bại, đòn ngã tổn thương, viêm gan vàng da, ho. Dùng ngoài trị ghẻ.
4 Cách dùng và bài thuốc từ cây Rau đắng biển
4.1 Cách dùng
Ăn như rau sống hoặc nấu chín ăn. Để làm thuốc, liều hàng ngày là 6-12g dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài nấu nước tắm hoặc giã nhỏ cây tươi ép lấy nước trộn với dầu hỏa để thoa chỗ đau.
Hiện nay, chiết xuất Rau đắng biển là thành phần của nhiều sản phẩm bổ sung nhằm bảo vệ thần kinh, tốt cho não bộ.
4.2 Bài thuốc
4.2.1 Chữa động kinh, thao cuồng, suy nhược thần kinh, mất tiếng, khản tiếng
Nguyên liệu: Dịch ép Rau đắng biển tươi 4L, bơ 4L, thủy xương bồ, Mộc Hương, rễ cỏ bươm bướm mỗi vị 120g.
Cách làm: Các vị thuốc tán thành bột mịn, cùng với Rau đắng biển và bơ trộn đều, cho vào chảo đánh kỹ rồi đun lửa nhỏ cho tới khi bốc hơi hết thành bột nhão. Mỗi lần dùng 5-10g uống với sữa sau khi ăn, ngày dùng 2 lần. Có thể chế thành siro uống.
4.2.2 Chữa khản tiếng do lao phổi
Nguyên liệu: Rau đắng biển, thủy xương bồ, rễ cang mai, quả chiêu liêu, tất bát.
Cách làm: Tất cả phơi khô, tán thành bột, đồng lượng. Mỗi lần uống 10g với Mật Ong, ngày uống 2-3 lần.
4.2.3 Chữa rắn cắn
Nguyên liệu: Rau đắng biển, dây mơ lông, lá Mướp Đắng mỗi vị 30g, đọt cây sậy, rau cần tươi, Rau Má mỗi thứ 20g. Đều tươi.
Cách làm: Rửa sạch, giã nát ép lấy nước uống, bã đắp ngoài vết cắn.
5 Tài liệu tham khảo
1. Tác giả Dr. Stacey Smith (Ngày đăng 30 tháng 6 năm 2021). 4 Key Bacopa monnieri Benefits, Full Script. Truy cập ngày 3 tháng 5 năm 2023.
2. Tác giả Urooj Fatima và cộng sự (Ngày đăng 18 tháng 8 năm 2022). Pharmacological attributes of Bacopa monnieri extract: Current updates and clinical manifestation, NCBI. Truy cập ngày 3 tháng 5 năm 2023.
3. Tác giả Võ Văn Chi (Xuất bản năm 2021). Rau đắng biển trang 511, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 2. Truy cập ngày 3 tháng 5 năm 2023.